خیام‌خوانی آینۀ حال‌و‌هوای اگزیستانسیال (وجودی) در بوشهر

شاید بتوان گفت خیام‌خوانی، در شمار مراتب چکادین موسیقی محلی در سرزمین بوشهر است. این نوع از موسیقی بر‌مبنای قرائتی موسیقیایی از رباعیات خیام نضج می‌گیرد و با پیوندی بسیار ممتاز با حال‌و‌هوای بومی ساکنان این خطه بالنده می‌شود. رباعی به‌نحو فراگیر و رباعیات خیام به‌ویژه، متضمن فلسفه‌ای است که در قالب منطقی چهار‌مصراعی بیان می‌شود و سپس بر‌مبنای این نظر که بنیاد تئوریک زندگی را شرح می‌‌دهد، حکمی صادر می‌شود که عمیقاً به «فرونسیس» یا حکمت عملی زندگی گره خورده است. رباعی پیوند نظر و عمل در جریان حیات ساکنان این خطه است. در آیین خیام‌خوانی بوشهری به‌خوبی‌ می‌توان دید که چگونه گزاره‌های هستانی و وجودی در تعاملی زنده با گزاره‌های بایستی و اگزیستانسیال زندگی جاری قرار می‌گیرند. این پیوند و تقابل از نوعی از مرگ‌آگاهی پیوسته‌حاضر در شیوۀ معاش بومیان این سرزمین برخاسته است که به زلف دریا و بدایع آن گره خورده است. مقاله به‌تفصیل در بارۀ ماهیت رباعی‌خوانی بوشهری و پیوندهای آن با دیگر اشکال موسیقیایی در بوشهر از یک‌سو و چگونگی اجرای آن در این دیار از‌سوی دیگر سخن می‌گوید. بخشی از این مقاله نیز ناظر به معرفی چهره‌های شاخص و تاثیرگذار این آیین در این سرزمین است. مقاله مترصد است این نمونۀ کوچک نهفته در دل یک فرهنگ سترگ را به‌منزلۀ نماینده‌ای از یک جریان فرهنگی سیال و پویا در ایران‌زمین نشان دهد که یکی از مجالی آن در خیام‌خوانی بوشهر ظاهر شده است و می‌تواند به‌شیوۀ خاص خود اندرونۀ یک میراث فرهنگی را نمایش دهد.

Reciting Khayyam’s Quatrains as a Mirror of the Existential Attunement in Bushehr

It may be said that reciting Khayyam’s quatrains (Rubaiyat) is of high rank in local music in Bushehr. This type of music derives from a musical reading of Khayyam's quatrains and grows in a very privileged connection with the indigenous mood of the inhabitants of this region. Quatrain, in a pervasive way, and Khayyam's quatrains in particular, imply a philosophy expressed in the form of a four-verse logic, and then, on the basis of the idea that describes the theoretical foundation of life, a verdict is issued which is deeply tied to Phronesis or practical wisdom of life. Quatrain is the link between theory and practice in the lives of the residents of this region. In Bushehr’s tradition of reciting Khayyam’s quatrains, it is easy to see how ontological propositions come into live interaction with existential propositions in the flow of life. This connection and contrast is the result of a kind of continued death consciousness present in the way of living of the indigenous population of this region which is tied to the sea and its novelties. The article elaborates on the nature of Bushehr's reciting quatrains and its links to other forms of music in Bushehr on the one hand, and how it is performed in this region on the other. Part of this article deals with introducing prominent and influential figures of this tradition in Bushehr region. The paper aims to illustrate a small example at the heart of a rich culture as a representative of a fluid and dynamic cultural process in Iran, one of the manifestations of which has appeared in reciting Khayyam’s quatrains in Bushehr and can, in its own way, represent the inner parts of a cultural heritage.