اکنونِ خیامی در چشم‌انداز صورت‌های امروزی اکنون‌گرایی

امروزه پرسش از اکنون‌گرایی خیام جز در چشم‌اندازی تطبیقی و جهانی ممکن نیست. دلیل آن، افزون‌بر بحث‌های مربوط به جهانی‌شدگی، حضور پررنگ صورت‌های جدید اکنون‌گرایی است. اکنون‌گرایی خیام یا باید دربرابر قدرت عملی و نظری این صورت‌ها مقاوم شود یا از میراث فرهنگی ایرانی و جهانی حذف خواهد شد. باری انتظار می‌رود که در فرآیند مقاوم‌سازی، این اکنون‌گرایی بخشی از پتانسیل‌های معنایی و شناختی خود را آزاد کند و ابعادی از هویت منحصر‌به‌فرد خود را به نمایش بگذارد. نخست باید صورت‌های امروزی اکنون‌گرایی را از نظر بگذرانیم. با تکیه بر بحث‌های وسیع فرانسوا هارتوگ درباب نظامِ تاریخیتِ اکنون‌گرایی که بشر امروز در آن به‌سر می‌برد، می‌توان طیف‌هایی گوناگون از این گرایش را در دنیای کنونی تشخیص داد.

Khayyam’s Present(s) in the Perspective of Current Types of “Presentism

The present article focuses on Khayyam's “presentism” in a comparative, universal and synchronous perspective. First, among the various forms of presentism in the contemporary world, three main types are extracted and introduced. The first type is François Hartog's presentism as the “regime of historicity” which ends the old utopist and futuristic regime and symbolizes its establishment in the fall of the Berlin Wall in 1989. The second is Michel Meyer's problematological presentism, which has a philosophical and questioning character, while attempting to identify and describe the great human issues and questions in the present problematic world, and also reads history according to these issues and questions. The third type is presentism as an active relation with society. Because of this relationship, citizens in emergencies take the initiative to solve social problems and overcome crisis, regardless of the ulterior actions of the administrative institutions. Khayyam's presentism is neither a regime of historicity, nor has it a problematological function. It is not more a form of civil action in today's sense. This presentism, above all, is of a psychological nature and substitutes the cosmic time for a kind of psychical time. Khayyam's psychical time is a series of successive presents that, by eliminating their past and future, throw themselves out of time. This means negating the flow of time and also the negation of life as a timed stream. In this dual negation, life is not denied to its essence, rather, it is out of time and thus achieves some kind of immortality. Evidence of this immortality is the return of dead to life in the form of a jar, a bowl or a sebum.