شناسایی و اولویت‌بندی گیاهان به‌منظور حفاظت و تثبیت مارن‌ها (مطالعۀ موردی: حوزۀ آبخیز تنگ‌سرخ استان فارس)

مارن‌ها به‌عنوان حساس‌ترین ساختار در برابر فرسایش و هوازدگی نقش عمده‌ای در رسوب‌زایی حوزه‌های آبخیز دارند. یکی از روش‌های موثر برای مهار و احیاء این اراضی، استقرار پوشش گیاهی است. با توجه به اهمیت این موضوع، این پژوهش اقدام به شناسایی گیاهان مناسب به‌منظور حفاظت و تثبیت مارن‌ها در حوزۀ آبخیز تنگ‌سرخ استان فارس نموده است. نتایج نشان داد 108 گونه گیاهی متعلق به 29 خانواده و 88 جنس در این حوزۀ آبخیز وجود دارند. شکل زیستی گیاهان به ترتیب شامل تروفیت (36.12 درصد)، همی‌کریپتوفیت (24.70 درصد)، کامفیت (17.59 درصد)، ژئوفیت (11.11 درصد) و فانروفیت (11.11 درصد) بودند. پراکنش جغرافیایی گیاهان نشان داد 55 گونه با کوروتیپ اختصاصی ناحیه‌ رویشی ایران تورانی، بیش‌ترین فراوانی (50.93 درصد) را به خود اختصاص داده است. با توجه به ویژگی‌های گیاه‌شناسی شامل: تراکم، فراوانی، وضعیت تاج پوشش و ریشه و ریزوم، مقدار لاشبرگ تولیدی، شکل رویشی، شیوۀ تکثیر و طول عمر، 30 گونه (27.77 درصد)، 38 گونه (35.19 درصد) و 40 گونه (37.04 درصد)، به‌ترتیب در رتبه‌های اول تا سوم به‌منظور تثبیت و حفاظت از مارن‌ها در این حوزۀ آبخیز معرفی شدند. با توجه به ویژگی‌های گیاهی و شرایط منطقه، توصیه می‌شود نسبت به استقرار و تکثیر گونه‌هایی مانند: گون شوشی، گون بادکنکی، گون پنبه‌ای، درمنه کوهی، پیچک شاخه‌خاری، پیچک کاسه‌صاف، بادام کوهی، کلاه میرحسن کوه بمو، استپی ریش‌دار و شیرین‌بیان در نواحی تحت پوشش مارن در این حوزه آبخیز اقدام شود. هم‌چنین با توجه به بهره‌برداری‌های بی‌رویه انجام شده در این اراضی، لازم است برنامه‌ریزان و مدیران دستگاه‌های اجرایی، نسبت به حفاظت از این عرصه‌ها با کنترل و مدیریت بیش‌تر چرای دام اقدام نمایند تا فرصت تجدید حیات، زادآوری، و بقای گونه‌های گیاهی ارزشمند در این حوزۀ آبخیز فراهم آید.

Identification and prioritization of plants for conservation and stabilization of marls (Case study: Tanghesorkh Watershed, Fars Province)

Introduction Marls as the most sensitive geological structure against erosion and weathering have a major role in sediment yield of watersheds. Due to the lack of vegetation or sparse pattern of vegetation cover in the Marl Formations; by identifying suitable plants and establishing and propagating them in these areas, the amount of erosion can be reduced. it is difficult to carry out the implementation of erosion control structures in Marl lands due to their mechanical properties; therefore, erosion control using biological measures is necessary and this requires accurate identification of species diversity. Due to the importance of this issue, suitable plants for the conservation of marls were identified in the Tanghesorkh Watershed of Fars Province.Materials and MethodsEleven points with dominance and the presence of marl outcrops were selected as sampling points. The sampling method for studying vegetation in these areas was based on physiognomicfloristic method and using transects and plot methods. Samples were collected in early autumn 2019, late winter 2019 and spring and summer 2020 and using valid scientific methods and plant species were identified. Also, biological form, longevity, vegetation form and chorology were determined. Then, different plant characteristics (density, frequency, canopy and root and rhizome status, amount of litter produced, generation method and longevity) and ranking of plants were studied in order to stabilize and protect the marl soils.Results and Discussion Around 108 plant species belonging to 29 families and 88 genera were identified. Asteraceae family with 18 species, Papilionaceae family with 17 species and Poaceae family with 13 species, are in the first to third ranks, respectively, and 16.67, 15.74 and 12.03% of the number of species to allocate them. In terms of longevity, 40 annual species (16 species of grass and 24 species of forb) and 68 species of perennials (8 species of grass, 30 species of forb, 18 bushes, 2 trees and 10 shrubs) were identified. A total of 37.04 and 62.96% of the total species accounted for plant. Life form included therophyte (36.12%), hemicryptophyte (24.07%), camphite (17.59%), geophyte (11.11%) and phanerophyte (11.11%). 55 species with a specific chorotype specific to the IranTurani vegetation zone had the highest frequency (50.93%). According to botanical characteristics, 30, 38, and 40 species in the first to third ranks for conservation of marl in this watershed were introduced.Conclusion Species such as Astragalus susianus, Astragalus faciculifolious, Astragalus gossypinus, Artemisia Aucheri, Convolvuvlus acathocladus, Convolvuvlus leiocalycinus, Amygdalus scoparia, Acantholimon asphodelinum, Stipa barbata and Glycyrrhiza glabra is recommended for the establishment and reproduction of in marlcovered areas in this watershed. Also, due to the irregular exploitation of these lands, it is necessary to protect these areas by controlling and managing livestock grazing. Therefore, this conservation provides opportunities for regeneration and survival of valuable plant species in this watershed.