ارزیابی مولفه های تاب‌آوری محلات شهری در برابر سیلاب (مورد مطالعه: محلات واقع بر مسیر رودخانه ها در مناطق 1، 2، 3، 5 و 22 شهرداری تهران)

تاب‌آوری در سال‌های اخیر به یک مفهوم ثابت در تحلیل سیستم‌های پویا تبدیل شده است. همچنین این مفهوم به طور گسترده‌ای در سیستم‌های مکانی پویا نظیر شهرها به کار می‌رود. با توجه به اینکه محلات شهری واقع شده در مسیر رودخانه ها همواره مورد تهدید مخاطره سیلاب بوده است؛ لذا هدف مقاله حاضر بررسی تاب‌آوری محلات مناطق 1، 2، 3، 5 و 22 شهرداری تهران واقع شده بر مسیر رودخانه ها در برابر سیلاب است. مقاله حاضر از نوع اکتشافی است، که با روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است، برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای و پیمایشی با استفاده از پرسشنامه و برای سنجش تاب‌آوری محلات منتخب از تکنیک تحلیل عاملی و آزمون آماری t-test با استفاده از نرم افزار spss انجام شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که بالاترین میزان میانگین 59/3 مربوط به بعد اقتصادی و کمترین میزان میانگین 20/3 مربوط به بعد کالبدی است. در ضمن میزان میانگین کلی تاب‌آوری محلات واقع شده بر مسیر رودخانه ها در مناطق 1، 2، 3، 5 و 22 شهرداری تهران 39/3 است که عددی پایین‌تر از میانگین نظری (4) را نشان می‌دهد؛ همچنین یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که از ترکیب 46 متغیر، ده عامل شناسایی شده است که درمجموع 15/70 درصد از واریانس عوامل موثر در تاب‌آوری محلات واقع شده بر مسیر رودخانه ها در مناطق 1، 2، 3، 5 و 22 شهرداری تهران را تبیین می‌کند. از میان این ده عامل استخراج شده، عامل اقتصادی و مالی به‌عنوان مهم‌ترین و اولین عامل بوده که با مقدار ویژه 65/8 توانسته است به تنهایی 81/18 درصد واریانس تحقیق را تبیین کند؛ در نهایت نتیجه مقاله حاضر نشان می‌دهد که بعد کالبدی در تاب‌آوری محلات واقع شده بر مسیر رودخانه ها در مناطق 1، 2، 3، 5 و 22 شهرداری تهران از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ چراکه شش عامل از میان عوامل ده‌گانه یعنی عامل برنامه ریزی و آمادگی، بازیابی و خودسازمان‌دهی، رعایت اصول و قوانین، زیرساخت های حیاتی، استحکامات و آسیب پذیری و عامل دسترسی به فضاهای باز و امن و مراکز مرتبط با مدیریت بحران از بعد کالبدی هستند، این شش عامل، روی‌هم نزدیک به نیمی (60/49 درصد) از کل عوامل موثر در تاب‌آوری محلات واقع شده بر مسیر رودخانه ها در مناطق 1، 2، 3، 5 و 22 شهرداری تهران را تبیین و تفسیر می‌کنند.

evaluation of resilience components of urban areas against floods (case study: localitieslocated on the rivers in areas 1, 2, 3, 5 and 22 of tehran municipality)

in recent years, resilience has become a fixed concept in the analysis of dynamic systems. also, thisconcept is widely used in dynamic spatial systems such as cities. due to the fact that the urban areaslocated along the rivers have always been under the threat of flooding; therefore, this article aimsto investigate the resilience of districts 1, 2, 3, 5, and 22 of tehran municipality located on the rivercourse against floods. the current article is of an exploratory type, which was carried out with adescriptive-analytical method, to collect information from the library and survey method using aquestionnaire, and to measure the resilience of selected localities, the factor analysis technique andthe t-test statistical test were performed using the spss software. the research findings show thatthe highest average value of 3.59 is related to the economic dimension and the lowest average valueof 3.20 is related to the physical dimension. at the same time, the overall average level of resilienceof the neighborhoods located on the rivers in areas 1, 2, 3, 5, and 22 of tehran municipality is 3.39,a number lower than the theoretical average (4); also, the findings of the research indicate that fromthe combination of 46 variables, ten factors have been identified, which explains 70.15% of thevariance of the effective factors in the resilience of the neighborhoods located on the rivers in areas1, 2, 3, 5, and 22 of tehran municipality. among these ten extracted factors, the economic andfinancial factor is the most important, and the first factor, with a specific value of 8.65 has been ableto explain 18.81% of the research variance alone. finally, the result of the present article shows thatthe physical dimension is very important in the resilience of the neighborhoods located on the riversin areas 1, 2, 3, 5, and 22 of tehran municipality; because six of the ten factors: planning andpreparation, recovery and self-organization, compliance with principles and laws, criticalinfrastructure, fortifications and vulnerability, and access to open and safe spaces and centers relatedto crisis management, are physical. these six factors together explain and interpret nearly half(49.60%) of all the effective factors in the resilience of the neighborhoods located on the rivers inareas 1, 2, 3, 5, and 22 of tehran municipality.