ماهیت و آثار عقد مرکّب از منظر استاد جعفری لنگرودی

از قدیم، عقودی بوده اندکه در نگاه اول، یک عقد بیشتر نیست ولی وقتی بادیده تحلیل به آن می‌نگریم؛ عقدی را می‌بینیم با تعهدات مختلف المضمون مانند: قرارداد مهمانخانه ... زمانی که عقدی از این نوع نزد قاضی مطرح شود؛ او با سوالات متعددی مواجه می‌شود از جمله: اگر جزئی ازعقدبه دلیلی باطل یا متعذّر شد، این بطلان یا تعذّر چه تاثیری بر اصل عقد می‌گذارد؟ آیا هر یک ازاجزای این عقد، تابع ماهیت حقوقی همان بخش، مثلا بیع و اجاره و احکام خاص آن است؟ اگر متعهد از اجرای برخی از تعهدات امتناع کند، متعهدله چه ضمانت اجرایی دارد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها لاجَرَم باید ماهیت عقد مرکب را روشن کرد. با توجه به اینکه عقدمرکّب حجم قابل توجهی از پرونده‌های حقوقی را در محاکم تشکیل داده است، تبیین شرعی و حقوقی ماهیت واحکام عقدمرکب ضروری است. سوال این است که ماهیت و آثار عقدمرکب چیست؟ عقد مرکب درحقوق ایران به صورت یک ماهیت خاص و مستقل وجود دارد. ترکیب در عقد دو قسم است: الف) ترکیب ارادی: براساس قول مشهور در فقه ایران، هر عقدی حکم مختص خود را دارد یعنی از نظرحکمی منحل به چندعقد می‌شود. ب) ترکیب غیر ارادی: در این صورت به دلیل احترام به قصد متعاقدین وعدم امکان عرفی تجزیه عقدمرکب، نمی‌توان تعهدات ناشی از عقد را تجزیه کرد، لذادرصورتی که هدف اصلی متعاقدین یک بخش از عقد باشد، حکم همان بخش را بر کل عقد اعمال می‌کنیم مثلا در قراردادمهمانسرا، هدف استیجار اتاق است؛باقی تعهدات ضمائم عرفی هستند؛ به بیان دیگربرخی اوقات یک عقد در بردارنده‌ چند تعهد است امافقط یکی از آن تعهدات جنبه‌ اصلی و بقیه جنبه فرعی دارندکه در این حالت، تعیین ماهیت و آثار عقد، تابع تعهد اصلی است. اما برخی از عقود مرکب هستندکه تمامی تعهدات ناشی از آن‌ها در عرض یکدیگرند به‌نحوی‌که هدف اصلی متعاقدین دو یا چند تعهد است مانند تعهدات ناشی از عقد آبونمان وخریدبلیط هواپیما؛ در این دسته از عقود مرکب احکام اختصاصی هیچ یک از عقود معین را اجرا نمی‌کنیم بلکه فقط خواستِ مشترک طرفین را اعمال و در موارد سکوت طرفین، قواعد عمومی قراردادها را اجرا می‌کنیم.

The nature and effects of a complex contract from the perspective of Professor Jafari Langroudi

From the past, there were contracts that in the initial review, was not more than one contract, but when we look at it in terms of analysis, we see a contract with various obligations such as: hotel contract. When a contract of this kind is brought before a judge; He is faced with several questions such as: if part of the contract is void or excused for any reason, what effect does this invalidity or excuse have on the main contract? Does each of the components of this contract depend on the legal nature of the same section, such as the contract of sale and lease and its specific provisions? What is the guarantee of the promisee if the obligor refuses to fulfill some of the obligations? Inevitably, the nature of the complex contract must be clarified to answer these questions. Given that complex contract has constituted a significant volume of legal cases in the courts, it is necessary to provide a juristic and legal explanation of the nature and provisions of complex contract. The question is, what is the nature and effects of a complex contract? A complex contract exists as a special and independent nature in Iranian law. There are two types of composition in a contract: a) Voluntary composition: According to a famous saying in Iranian jurisprudence, each contract has its own ruling, ie it is legally dissolved into several contracts. B) Involuntary combination: In this case, due to respect for the intention of the parties and the impossibility of customary dissolution of the complex contract, the obligations arising from the contract cannot be dissolved, therefore, we apply the ruling of the same part to the whole contract if the main purpose of the parties is a part of the contract. For example, the purpose of the hotel contract is to rent a room; the rest of the obligations are customary attachments; In other words, a contract sometimes contains several obligations, but only one of those obligations has a main aspect and the rest have a secondary aspect, in which case determining the nature and effects of the contract, it depends on the main obligation. But there are some complex contracts in which all the obligations arising from them are in the same direction, so that the main purpose of the parties is two or more obligations, such as the obligations arising from the subscription agreement and the purchase of a plane ticket. In this group of composite contracts, we do not apply the specific provisions of any specific contracts, but only apply the common will of the parties and the general rules of contracts in cases of silence of the parties.