لوازم نظر علامه طباطبایی درباب عقلی بودن آموزه‌های وحیانی

علامه طباطبایی، از سویی آموزه های انبیاء را عقلی می داند؛ یعنی اعتبار خود را از استدلال و برهان می گیرد، نه از معجزه انبیاء. طبق این نگاه، دست عقل به سنجش همه تعالیم انبیاء می رسد. لازمه این سخن آن است که ادیان آموزه فراعقلی نداشته باشند. از سوی دیگر در بحث از جزئیات معاد و در بحث از ضرورت نبوت بر اساس نیاز به قانون از نقصان عقل در اداره زندگی اجتماعی برای رسیدن به سعادت سخن می گوید که نشان از فراعقلی بودن آموزه های دینی در بعضی از حوزه هاست. این تهافت ظاهری چگونه باید حل شود؟ و لوازم سخن ایشان در دین فهمی و اجرای دین در جامعه چیست؟ در این نوشته به روش استنادی و تحلیلی، راه حل های احتمالی برای رفع این اشکال بررسی شده است. شاید نظر علامه این باشد که اصل آموزه های ادیان عقلی است؛ زیرا از امور واقعی سخن می گوید، اما کشف آن در توان افراد عادی نیست؛ بلکه پس از بیان انبیاء دیگران هم قدرت درک آن را دارند. اگر این سخن را بپذیریم ثمراتی در پی دارد. مهم ترین ثمره آن این است که در فهم دین باید به قرائن عقلی توجه کرد و برای عملی و اجرائی شدن آموزه های دینی در اجرا، چه در حوزه ترویج آموزه های هستی شناسانه و چه در حوزه باید و نبایدهای فقهی و اخلاقی باید به قرائن و یافته های عقلی توجه کرد. اما بررسی صحت اضلاع نظریۀ علامه، که از یک عقل گرایی حداکثری نشان دارد، خارج از مقصود این نوشته است.  

the consequences of allamah tabatabaei’s views on the rationality of revealed teachings

allamah tabatabaei considers the teachings of the prophets to be inherently rational, deriving their credibility from arguments rather than miracles. according to this view, reason can examine and validate all prophetic teachings, implying that religions lack transcendental or supra-rational teachings. however, tabatabaei also acknowledges the limitations of reason in certain areas, such as understanding the details of the resurrection and addressing the need for laws to manage social life and achieve happiness. this suggests that some religious teachings may extend beyond the capacity of reason. how can this apparent contradiction be resolved? what are the implications of tabatabaei’s perspective for understanding and implementing religion in society?this article explores potential solutions to this issue using a reference-based analytical approach. one possible resolution lies in interpreting tabatabaei’s view as follows: while the core teachings of religion are rational because they address real phenomena, these truths may not be immediately accessible to ordinary individuals. prophets, through divine revelation, uncover and articulate these truths, enabling others to comprehend them afterward.if this interpretation is accepted, several important conclusions arise. chiefly, understanding religion requires attention to intellectual and rational evidence. moreover, implementing religious teachings—whether in promoting ontological principles or in jurisprudential and moral domains—must integrate reason as a guiding criterion. however, evaluating the validity of tabatabaei’s maximal rationalism is beyond the scope of this article.