خداباوری اسلامی و فراانسان‌گرایی

در دهۀ اخیر، گفتگو میان علم و دین وارد عرصۀ جدیدی شده و پیدایش فناوری‌های نوظهور بر پیچیدگیِ تعاملات علم و دین افزوده است. در مباحث پیشینِ علم و دین دست‌کم بر محدودیت‌های زیستی و شناختیِ (عملکرد ادراک و حافظۀ) انسان همواره تاکید می‌شد، اما جنبش فراانسان‌گرایی درصدد است این محدودیت‌ها را به‌منظور رساندنِ انسان به مرحلۀ پساانسان برطرف کند. فراانسان‌گرایی یک جنبش علمی، فناورانه، فلسفی و فرهنگی است که در تلاش است بر محدودیت‌های زیستیِ انسان (مانند بیماری، پیری و مرگ) غلبه کند و ویژگی‌های فیزیکی، عاطفی و فکری انسان‌ها، همانند ظرفیت‌های بدنی، هوشی و اخلاقی را تقویت کند. پیشرفت‌های بی‌سابقه در زیست‌مهندسی، زیست‌فناوری، نانوفناوری و زیست‌پزشکی، که می‌توانند زندگی افراد مبتلا به بیماری و آسیب‌های ناتوان‌کننده را بهبود بخشند، قادر خواهند بود به‌عنوان سنگ بنایی برای فناوری‌هایی باشند که می‌توانند انسان‌ها را ارتقاء بخشند و ماهیتش را تغییر دهند. این نکته نگرانی‌ها را درباره نحوۀ سوء استفاده از فناوری‌های نوظهور افزایش می‌دهد. پرسش اصلیِ پژوهش حاضر این است که توان و ظرفیت اندیشۀ اسلامی در سه مسالۀ خلقت، ساحت وجودی انسان و کیفیت آفرینش الهی در مواجهه با جنبش فراانسان‌گرایی چیست؟ نظریۀ خلق مدام و مداخلات اصلاحی به‌منظور بهبود شرایط انسانی به‌شرط پای بندی به اصل ممنوعیت ضرر در اسلام را می‌توان از مزیت‌-های فراانسان‌گرایی دانست. باوجوداین، یافته‌ها با روش توصیفی-تحلیلی نشان می‌دهد که مبانی تفکر اسلامی و فراانسان‌گرایی در سه مسالۀ مذکور هم خوانی ندارند.

islamic theism and transhumanism

over the past decade, the dialogue between science and religion has evolved significantly, particularly with the emergence of new technologies that complicate their interactions. traditional discussions on science and religion have often centered on human biological and cognitive limitations, such as perception and memory. however, the transhumanist movement seeks to overcome these limitations, aspiring to elevate humans beyond their current state into a post-human stage. transhumanism is a multidisciplinary movement that integrates scientific, technological, philosophical, and cultural efforts to surpass biological constraints, such as disease, aging, and mortality, while enhancing physical, emotional, and intellectual capacities. recent advancements in bioengineering, biotechnology, nanotechnology, and biomedicine have improved the lives of individuals with debilitating conditions, but they also serve as the foundation for technologies that could fundamentally alter human nature. this raises profound ethical questions regarding the potential misuse of such technologies. this research explores how islamic doctrines address three key issues in the context of transhumanism: the nature of creation, the existential dimensions of humanity, and the quality of divine creation. while the islamic concept of continuous creation and corrective interventions aimed at improving human conditions align with some aspects of transhumanism, fundamental differences emerge regarding these three core issues.