نقد دیدگاه مکتب تفکیک پیرامون تباین حداکثری خدا و مخلوقات

دیدگاه تباین خدا و مخلوقات (غیریت وجودی خدا نسبت به موجودات دیگر) در مقابل نظریه وحدت شخصی وجود قرار می‌گیرد که مدعی است مخلوقات تعینات ذات الهی هستند و همه به وجود واحد شخصی موجود هستند. نظریه تباین به دو صورت حداقلی و حداکثری قابل تبیین است. براساس تباین حداقلی، گرچه وجود خداوند غیر از مخلوقات است، اما خداوند و مخلوقات با هم وجوه مشترکی دارند. در مقابل، تباین حداکثری مدعی است که هیچ‌ وجه اشتراکی بین خداوند و مخلوقات وجود ندارد و ازاین‌رو نسبت دادنِ صفاتی نظیر علم، قدرت و... به خداوند به نحو مشترک لفظی است. مدافعین مکتب تفکیک معتقدند نظریه تباین حداکثری از قرآن و روایات اخذ شده است. این مقاله با استفاده از روش تحلیلی‌انتقادی، ضمن تبیین دیدگاه مکتب تفکیک، نشان خواهد داد که دیدگاه مکتب تفکیک نه‌تنها برخاسته از آیات و روایات نیست، بلکه مخالف آیات و روایات بوده و نیز با نسبت دادنِ صفات مختلف ایجابی به خداوند تنافی دارد و مستلزم نفی کمالات الهی است. از منظر قرآن و روایات، گرچه خداوند به‌لحاظ وجوب وجود و کمال محض بودن، هیچ‌گونه مثل و نظیری ندارد، اما در عین حال این‌طور نیست که هیچ اشتراکی بین خدا و مخلوقات وجود نداشته و نسبت دادن صفات بشری به خداوند به نحو مشترک لفظی باشد.  

critique of the tafkik school's perspective on the maximum separation between god and creatures

the theory of separation of god from creatures is against the theory of panentheism which claims that the creatures are within the essence of the god. the theory of separation can be explained in both minimalistic and maximum explanation. based on minimalistic account, although god is other than creatures, god and creatures together have some commonalities. in contrast, the maximum account claims that there is no commonality between god and creatures, and therefore ascribing attributes such as knowledge, power, etc. to god is equivocal. the defenders of the school of tafkik believe that the theory of maximum difference is derived from the qur’an and hadiths. although this article accepts that the panentheism is contrary to the verses and traditions, while explaining the view of the school of tafkik, it will show that the view of this school is not only derived from the verses and traditions, but is also against the verses and traditions and also by ascribing positive attributes to god. from the point of view of the qur’an and traditions, although there in no one like god in terms of necessity of existence and pure perfection, at the same time, it is not true that there is no commonality between god and creatures.