بررسی امکان جایگزینی مفهوم ذهن به‌جای نفس براساس فلسفه سینوی و فلسفه صدرایی

امروزه معادل دانستن ذهن در فلسفه ‌غرب با نفس در فلسفه اسلامی به روندی معمول، ولی قابل مناقشه بدل شده است. از طرف دیگر مفهوم نفس به دلیل تبادر جوهریت و تجرد از آن، در رویکردهای فیزیکالیستی، حذف شده است؛ لذا ارائه نظریه فلسفه ‌اسلامی در خصوص مسائل نفس شناسی، نیازمند تعیین مفهومی مشترک است که دست کم آن مفهوم مشترک توسط تمامی دیدگاه‌ها مورد تایید باشد. این مطلب لزوم پیشنهاد جایگزینی ذهن به جای نفس در فلسفه ‌اسلامی را مهم جلوه می‌دهد. برای این کار ابتدا باید جایگاه ذهن را از دیدگاه سینوی و صدرایی روشن کرده و معین کرد که کدام یک، ذهن را عینا همان چیزی می‌داند که در فلسفه ‌ذهن شناخته شده است. سپس در بستر آن، استنباط کرد که مبتنی بر فلسفه کدام یک، جایگزینی ذهن به جای نفس امری ممکن است. در فلسفه ‌ابن‌سینا نفس ‌ناطقه به نفس انسانی گفته می‌شود که تجرد‌ عقلی دارد و غیر از قوایش است. در فلسفه ‌صدرایی نفس ‌ناطقه به مرتبه ‌مثالی از مطلق نفس انسانی گفته می‌شود و با قوای نفس که مثالی‌اند، در مرتبه آن‌ها عینیت دارد. ذهن در فلسفه ‌ابن‌سینا، یا حیثیت معرفتی اخذ شده از نفس ‌ناطقه است و یا مجموعه قوای معرفتی نفس ‌ناطقه را نشان می‌دهد. اما در فلسفه ‌صدرایی ذهن همان نفس انسان در مرتبه ناطقه آن است. بر اساس فلسفه ‌صدرایی امکان جایگزینی مفهوم ذهن به جای نفس در مرتبه ‌مثالی آن وجود دارد؛ اما در فلسفه ‌سینوی چنین چیزی میسر نیست. 

investigating the possibility of substituting the concept of mind instead of soul based on ibn sinan philosophy and sadrian philosophy

today, equating the mind in western philosophy with the soul in islamic philosophy has become common but debatable. presenting the theory of islamic philosophy on anthropological issues requires a common concept that is approved by all perspectives. this highlights the need to suggest replacing the mind with the soul in islamic philosophy. we should first clarify the position of mind in the two perspectives of ibn sina and sadra, and determine which of the two perspectives considers the mind to be exactly what is known in the philosophy of mind. then it must be inferred that, based on the view of which of them, it is possible to replace the mind with the soul. in ibn sina, the nafs natique is the human soul which is immaterial and rational. in sadrian philosophy, the nafs natiqah is called the imaginary (misali) level of the absolute human soul and with the faculties of the soul, which are imaginary (misali), it has objectivity in their level. in ibn sina’s view, the mind is either the epistemological status derived from the nafs natiqah or it shows the set of epistemic faculties of the rational soul. but in sadrian philosophy, the mind is the human natiqah level of the soul. according to sadrian philosophy, it is possible to replace the mind with the soul at its imaginary level; but in ibn sina it is impossible.