بررسی مساله اختیار در نظریه‌های عرفانی صدرا

به نظر می‌رسد نظریه‌‌‌های عرفانی مانند وحدت وجود و فنا در تعارض با مساله اختیار قرار دارند. وجه عمده تعارض این است‌که تصور می‌شود در مراحل و مقامات عرفانی، ردپایی از انسان باقی نمی‌ماند تا بتوان اختیار را برایش‌ اثبات‌کرد. وقتی خود انسان به عنوان فاعل فعل اختیاری در مراحل عرفانی حضور نداشته باشد، طبیعی ‌است‌که سخن گفتن از انتخاب و برگزینی او در این جایگاه‌ها معنی نخواهد داشت. این پژوهش نشان می‌دهد در این نظریه‌ها تعارض و تقابلی با گزینش انسانی وجود ندارد. برای اثبات این ادعا ابتدا اصل‌ نظریه‌های متعارض به همراه جهت تعارض هریک، ذکر و سپس بازتعریف جامع فلسفی از اختیار با بهره‌گیری از دو مقوم تشخص و نفس‌الامر انسانی ارائه‌ می‌گردد تا تحت یک‌ نظام منسجم و یکپارچه درآید و قدرت پشتیبانی از این ویژگی برتر انسانی را در همه ابعاد و سطوح داشته باشد. معناشناسی فلسفی اختیار، با برخی قواعد مورد تهدید واقع می‌شودکه جهت حمایت کامل از بازتعریف، پاسخ‌های درخوری به آنها داده می‌شود و برای رفع برخی ابهام‌های عرفانی در همین مسیر، دو اصل و قاعده کلیدی «تبعیت علم از معلوم» و «سرّ القدر» مورد بهره برداری قرار می‌گیرد. بر طبق این دو اصلْ هیچ اراده‌ای، مانعی برای‌آزادی عمل انسانی ایجاد نمی‌کند و انسان در هر مرحله‌ای، وام دارگزینش‌های آزادانه خویش است.

an examination of the issue of free will in sadra’s mystical theories

mystical theories such as the unity of existence and annihilation seem to conflict with the issue of free will. the main aspect of the conflict is that it is thought that there is no trace of humans left in the mystical stages and positions so that free will can be proved for him. when the human is not present as the doer of the optional activities in the mystical stages, it is natural that choosing and selecting humans in these positions will not be meaningful. this study indicates that there is no conflict and confrontation with human selection in these theories. to prove this claim, firstly, the principle of conflicting theories along with the direction of conflict of each one is mentioned, and then a comprehensive philosophical redefinition of free will is presented by using the two elements of dignity and human nature to be under a coherent and integrated system and to have the power to support this superior human characteristic in all dimensions and levels. philosophical semantics of free will be threatened by some rules when they are answered to fully support the redefinition and to resolve some mystical ambiguities in this direction, two key principles and rules subordination of knowledge from the known and sir al-qadr are used. according to these two principles, no will create an obstacle to the freedom of human action and humans are responsible for their free choices at every stage.