تحلیل و محک تهافت غزالی بر فیلسوفان و بررسی دفاعیه ی ابن رشد

فهم فلسفی از تصور خدا با فهم کلامی تصور خدا از آغاز با چالش ها و تعارض هایی مواجه بوده که شاید بتوان نقطه اوج این نزاع  را در تهافت الفلاسفه غزالی یافت که فیلسوفان را به خاطر باور به سه مساله تکفیر کرد. مساله این پژوهش بازخوانی انتقادات غزالی بر فیلسوفان و محک و ارزیابی دیدگاه او، سپس بررسی قوت و ضعف دفاعیه ابن رشد است.  غزالی به درستی متوجه شده بود که با اثبات قدم عالم، اثبات وجود خدا راه دشواری را در پیش دارد، با این حال اعتقاد به حدوث زمانی عالم نیز تبعات باطلی به همراه دارد که کمتر از تبعات آموزه فیلسوفان نیست. در خصوص علم خدا به جزئیات  نظر می رسد پاسخ ابن رشد، مناسب است و می‌ تواند ایراد غزالی را در این خصوص برطرف کند. تفاوت غزالی با ابن رشد در این است که او با استناد به قرآن، علم خدا به همه جزئیات را ثابت می داند، اما فیلسوف در خصوص چیزی به اظهار نظر می‌ پردازد که نمی‌ تواند فهم درست و دقیقی درباره آن داشته باشد. در خصوص معاد جسمانی نیز ابن رشد با تاویل، بین حقیقت فلسفی و آموزه دینی هماهنگی برقرار می‌ کند اما با اختلاف نظر ابن رشد و غزالی درباره تاویل در داوری نهایی نمی توان گفت حق با غزالی است یا ابن رشد.

analysis of al-ghazali's ‌philosophers and study of ibn rushd's defense

philosophical understanding of the concept of god, and theological understanding of the concept of god from the beginning has faced challenges and conflicts that may be the culmination of this conflict in the tahafat of ghazali philosophers who excommunicated philosophers for believing in three issues. the purpose of this research is to re-read ghazali’s critiques of philosophers and to test his point of view, then to examine the strengths and weaknesses of ibn rushd’s defense. al-ghazali has rightly realized that proving the existence of god is a difficult path by proving the step of the universe, however, believing in the temporal existence of the universe also has false consequences that are no less than the consequences of the teachings of philosophers. regarding the knowledge of god in detail, ibn rushd’s answer seems appropriate and can solve ghazali’s objection in this regard. al-ghazali differs from ibn rushd in that he cites the qur’an to prove the knowledge of god in all its details, but the philosopher comments on something about which he cannot have a correct and accurate understanding. regarding the physical resurrection, ibn rushd harmonizes the interpretation between philosophical truth and religious teaching, but with the disagreement of ibn rushd and ghazali about the interpretation in the final judgment.