پژوهشی در انتساب «اربعین الحقایق» به غزالی

نسخه‌ای عکسی به شماره 113 در کتابخانه مینَوی در دست است که حاوی رساله «اربعین الحقایق» است که به ابوحامد محمد غزالی نسبت داده شده است؛ محتوای اثر با تفکرات غزالی همخوانی ندارد و انتساب آن به غزالی مشکل بزرگی را پیش روی پژوهشگران قرار می‌دهد. با بررسی این نسخه مشخص می‌شود که محتوای این نسخه نمی‌تواند به خامه غزالی باشد؛ زیرا، نخست: در آن به مواردی اشاره شده است که قطعاً مخالف مواضع کلامی رسمی و همیشگی غزالی بوده است؛ مانند اشاره به وقوع حقیقی عهد اَلست در معنای ظاهری آن، که مخالف موضع قاطع غزالی است، و حذف اقرار به زبان و عمل به ارکان از محتوای ایمان که با عقاید شافعیان اشعری ناسازگار است؛ دوم: سبک متن با سبک شخصی غزالی و سبکی که در عصر او رایج بوده است بسیار متفاوت است؛ سوم: نسخه‌هایی که وجود دارد همگی متاخر و نامستند هستند به گونه‌ای که هیچ کمکی به بررسی صحت انتساب نمی‌کنند. در این مقاله نشان داده شده است که این اثر نمی‌تواند از غزالی باشد و در نهایت تصحیح اخیر آن مورد نقد قرار گرفته است.

a study on atribution of “arbaein al-haqayeq” (forty facts) to ghazali

there is a facsimile copy of a manuscript, no. 113, in minavi library which has a copy of “arba’ein al-haqayeq” (forty facts), a treatise that attributed to al-ghazali. studying this treatise shows it is not from ghazali. because, first of all, there are a few doctrines which are in contradiction to ghazali’s thoughts, such as of interpreting of  the verse of kuran (7:172) about which ghazali says it should be understand far from its literal meaning, or eliminating saying orally the islamic words or acting according to islamic laws from faith ; secondly, the style of writing is not like of ghazali himself or even his era; thirdly, the manuscripts that we have in hand is a new one, to such a extent that they are not reliable to attributed to him based on oldness of codices. in this paper i prove that this work is not from ghazali’s pen.