تطوّر توحید ذاتی در فلسفه اسلامی و عرفان نظری با رویکرد تحلیلی تطبیقی

پایه و اساس همه اصول و فروع آموزه های دینی اصل توحید است. در مورد حقیقت توحید آراء متعددی بیان شده است.پژوهش حاضر با رویکرد تحلیلی تطبیقی در صدد دست یابی به فهم صحیح مساله توحید با همه مراتب آن در دار هستی است. از این رو اولاً و بالذات به تحلیل توحید ذاتی در فلسفه اسلامی اعم از مشایی و صدرایی و عرفان نظری و تطبیق آنها با یکدیگر و ثانیاً و بالتبع به تبیین توحید صفاتی و افعالی پرداخته شده است. از نتایج این پژوهش آن است که واقعیت و حقیقت یک چیز است و تفاوت فلسفه و عرفان، در فهم واقعیت هستی است.در فلسفه اسلامی اعم از مشایی و صدرایی، اسناد وجود به ماسوی الله را حقیقی دانسته و معتقد به توحید واجب الوجود در راس سلسله علل و وجود بوده و اینکه خداوند در عین بساطت دارای همه کمالات وجودی به نحو اعلی و اتم است.در تبیین توحید افعالی فلسفه مشایی راهکار علیّت طولی و فلسفه صدرایی،معدّ بودن موجودات را مطرح می نمایند؛ اما عرفا معتقد به توحید موجود هستند و اینکه موجود حقیقی یک چیز بوده و آن ذات حق تبارک وتعالی است و اسناد هستی به سایر اشیاء مجاز است و آنچه فلاسفه، توحید می نامند، تعیّنی از تعیّنات آن حقیقتی است که موضوع عرفان نظری است. و همه اشیاء، مظاهر اسماء و صفات حق بوده و فاعلیت آنها در واقع مرآت و شئون فاعلیت خدای سبحان است.

The Evolution of Intrinsic Monotheism in Islamic Philosophy and Theoretical Mysticism with an Analytical-Comparative Approach

The basis of all principles and subprinciples of religious teachings is the principle of monotheism. Numerous opinions have been expressed about the truth of monotheism. The present study with an analyticalcomparative approach seeks to achieve a correct understanding of the issue of monotheism in all its levels. Therefore, firstly and in essence, the analysis of intrinsic monotheism in Islamic philosophy, including Mashaei and Sadraei, and theoretical mysticism and their comparison with each other, and secondly and consequently, the unity of attributes and actions has been explained. One of the results of this research is that reality and truth are one thing and the difference between philosophy and mysticism is in understanding the reality of existence. In Islamic philosophy, both Mashaei and Sadraei, consider the attribution of existence to God other than God and believe in the obligatory monotheism at the top. It is a series of causes and existence and that God, at the same time, has all the existential perfections in a supreme and atomic way. But mystics believe in the monotheism of existence and that the real being is one thing and that is the essence of the blessed and transcendent right and the attribution of existence to other objects is allowed and what philosophers call monotheism is a determination of the definition of that truth which is the subject of theoretical mysticism. And all things are the manifestations of the names and attributes of truth, and their activity is in fact the mirror of the activity of God Almighty.