علم مساحی در تاریخ تمدن اسلامی با تاکید بر باب علم المساحه در دانشنامۀ جامع العلوم امام فخر رازی

علم مساحی، در منابع تاریخ علم دورۀ اسلامی و منابعی که علوم را طبقه‌بندی کرده و شرح می‌دهند، به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از علوم دقیقه به ‌شمار می‌رود. این علم ماهیت ریاضی، محاسباتی، هندسی و ‌کاربردی دارد که در گذشته اساساً برای تعیین حدود اراضی، محاسبۀ میزان مالیات محصولات کشاورزی، محاسبات نجومی، رسم نقشه‌ها و تعیین و جهت‌یابی راه‌ها و مکان‌ها کاربرد داشته است. علم مساحی، به‌دلیل کاربرد فراوان آن در ادارۀ جامعه، توسط دانشمندان دورۀ اسلامی مورد توجه زیادی قرار گرفته است. امام فخرالدین محمد رازی (543-606 ق/1149-1210 م)، از دانشمندان قرن ششم هجری، توجه ویژه‌ای به علوم دقیقه و علم مساحی دارد و در دانشنامۀ جامع ‌العلوم (ستینی) آن را به‌عنوان یکی از علوم دقیقه ذکر می‌کند و اصولی از کاربردهای آن را شرح داده است. توجه به مثلث‌ها از ویژگی‌های رسالۀ مساحی فخر رازی است که نشان از افراز زمین‌ها به اشکال مثلث‌گونه برای مساحی دارد. در این پژوهش، با روش کتابخانه‌ای و بر اساس منابع مستند، علم مساحی در تمدن اسلامی و این باب در آثار امام فخر رازی مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است.

Geodesy in the history of Islamic civilization, emphasizing on geodesy chapter in the encyclopedia of Jame –al Ulum, written by Imam Fakhr Razi

Geodesy science is mentioned as a subset of the precision sciences in the sources of the history of science in the Islamic era and the sources that classify and describe the sciences. This science has a mathematical, computational, geometric and applied essence that has been used in the past, mainly to determine land boundaries, calculate agricultural taxes, astronomical calculations, draw maps and determine and orient roads and places. Geodesy science has received a lot of attention from scholars of Islamic era due to its wide application in the management of society. Imam Fakhreddin Mohammad Razi (543 606 AH / 1149 1210 AD) is one of the scientists of the sixth century AH who pays special attention to exact sciences and surveying science, and mentions it in the encyclopedia of the Jame –al Ulum (Satini) as one of the exact sciences and explains some of the principles of its applications. Attention to triangles is one of the features of Fakhr Razi geodesy Treatise, which shows the division of lands into triangular shapes for surveying. In this research, with the method of library and based on documentary sources, the science of geodesy in Islamic civilization and this chapter in the works of Imam Fakhr Razi have been studied and researched.