اندیشه‌ها و واکنش های احمد مخدوم دانش در تقابل با سنت‌های سیاسی، مذهبی و علمی بخارا

متجددان و روشنگران امارت بخارا در واکنش به وا‌پس‌ماندگی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی این امارت و سپس به دنبال تسلط روسیۀ تزاری بر منطقه آسیای مرکزی که منجر به آشنایی با مظاهر تجدد و فرهنگ روسی و اروپایی شد، خواستار اصلاحاتی در زمینه‌های گوناگون از جمله ادبیات و نظام آموزش و پرورش شدند. این تفکر به شکل گیری حرکتی با عنوان «نهضت معارف‌پروری» به رهبری احمد مخدوم دانش (1243 – 1314 ه.ق./ 1828 – 1897 م.) انجامید. احمد دانش عامل عقب‌ماندگی جامعۀ خویش را دو نیروی حاکم در بخارا؛ اربابان عرصه سیاست و مذهب دانست و خواستار اصلاحات سیاسی، آموزشی، ادبی و فرهنگی در جامعۀ سنتی بخارا شد. نگارنده در این پژوهش بر آن است تا با نگاهی به فعالیت‌های احمد دانش به این سوال پاسخ دهد، دانش با هدف اصلاحات بخارا چه اقداماتی انجام داد و این اقدامات چه دستاوردها و واکنش­هایی را در پی داشت؟ نتایج تحقیق حاکی از آن است که او با انتقاد از استبداد حاکمان و جهل و عقب‌ماندگی روحانیون محافظه‌کار و سعی درهمه فهم شدن و به تعبیری مردمی شدن آثار ادبی و نوشتاری و برگشت به سنت های اصیل ملی و تاریخی در امور فرهنگی، در صدد اصلاح جامعه برآمد و خواستار تغییر نگاه به نقش حکومت، مردم و دین در جامعۀ بخارا شد؛ در واکنش به فعالیت‌های احمد دانش، علمای محافطه‌کار بخارا او به کفر و بدعت‌گذاری متهم کردند.

Thoughts and reactions of Ahmad Makhdoum Danesh In contrast to the political, religious and scientific traditions of Bukhara

The modernists and intellectuals of the Bukhara Seigniory, in response to the political, social, economic and cultural backwardness of the Seigniory and the subsequent domination of Tsarist Russia over the Central Asian region, which led to familiarity with Russian and European modernity and culture, called for reforms in various fields, Including literature and the education system. This thought led to the formation of a movement called the &Maarifparvari Movement& led by Ahmad Makh`doum Danesh (12431314 AH / 18281897 AD). Ahmad Danesh attributes the backwardness of his society to the two ruling forces in Bukhara; the masters considered politics and religion and called for political, educational, literary and cultural reforms in the traditional Bukhara society. In this study, the author intends to answer the question by looking at the activities of Ahmad Danesh, what actions did Danesh take with the aim of reforming Bukhara, and what achievements and reactions did these actions lead to? The results of the research indicate that he criticized the tyranny of the rulers and the ignorance and backwardness of the conservative clerics and tried to understand and popularize literary and written works and return to the original national and historical traditions in cultural affairs. He sought to reform society and called for a change in the view of the role of government, people and religion in Bukhara society; In response to Ahmad Danesh’s activities, Bukhara’s conservative scholars accused him of blasphemy and heresy.