کیش رستم(تحلیل دیدگاه فرادینیِ فردوسی)

در کتیبه های هخامنشی، سخن از اهورا مزدا هست، اما از پیامبر او زردشت اثری نیست؛ و در شاه نامه (دورة حماسی)، عکسِ این دیدگاه هست: فردوسی از «زرتشت» و «دین بهی» او یاد می کند اما به اهورامزدا، خدایی که زردشت را فرستاده، نمی پردازد. این کار می کوشد از راه تحلیل کتیبه های هخامنشی و پژوهش در اقوال مورخان و سیاحت در اقلیم شاه نامه و سرانجام مقایسة این دو، پاسخی در خور برای این مسئله بیابد. نویسنده بر این باور است که اگر در کتیبه ها نامی از پیامبری خاص نیست خود از آن روست که پادشاهان خود را به جای پیامبران می نشاندند و خدا را نیز بر پایة دیدگاه خاص خود در حکومت و گسترش قلمرو پادشاهی تعریف می کردند؛ اما در شاه نامه و در طول حیات حماسیِ آن، از آن رو از خدایی خاص سخن نمی گوید، که خدایی واحد را برای اقلیم انسانیِ خود باور دارد. فردوسی، رستم و به تبع آن خانوادة وی را در طول حیات حماسی شاهنامه، عمری طولانی می بخشد تا رستم را ایران و ایران را در یک کیش و در یک خدا تعریف کرده باشد. راز بزرگ این نظریه را باید در نگاه انسانی و فرادینی فردوسی دید که ایران را یک امپراطوری انسانی می داند فراتر از کیش و آیین خاص و پیوسته به آسمان.