نقش شیوه‎های بلاغی در تعلیم انتقاد‏های اجتماعی شاعران سبک عراقی(حافظ، ‌سعدی، عبید زاکانی، ابن یمین، مجد همگر)

شاعرانی که بعد از حملة مغول، شاهد رواج انواع فسادهای اخلاقی و اجتماعی در جامعة آشفته ایران بودند، با تکیه بر لطف طبع و قدرت بیان خویش و با استفاده از ادبیات انتقادی که یکی از شاخه‌های‎ مهم ادبیات تعلیمی است، برای انتقاد از اوضاع زمان خود و از آن مهم‌تر، آموزش شیوه‌های انتقاد، از صور خیال به عنوان یکی از ابزار تاثیرگذار بهره برده‌اند. آنان با به کاربردن انواع شگردها، راه مبارزه با ناهنجاری‏های اجتماعی را در پیش گرفتند؛ هدف شاعران مورد بحث از به کار بردن این شیوه، علاوه بر انتقاد از اوضاع زمان خود، تاثیرگذاری بیش‌تر بر روی مخاطب بوده است. هدف این مقاله، بررسی و تحلیل صور خیال در انتقاد‏های اجتماعی پنج شاعر سبک عراقی یعنی: حافظ، ‌سعدی، عبید زاکانی، ابن یمین، مجد همگر است که با استفاده از شیوۀ توصیفی تحلیلی انجام گرفته است. نتیجۀ این تحقیق نشان می‌دهد که شاعران نام‌برده با خلاقیّت‌های خاص خود از تشبیه، استعاره و آیرونی بیش‌ترین استفاده را برای مخالفت با گروه‌ها و موضوعات قابل انتقاد برده‌اند. بعد از تشبیه، استعاره پرکاربردترین صورت خیالی در انتقاد‏های اجتماعی است. آیرونی، شگرد دیگری است که شاعران منتقد آن را یا برای استهزای مخالفان و یا در اعتراض به ناهنجاری‌های فردی و اجتماعی به کار برده‌اند. از میان شاعران مورد مطالعه، به دو دلیل حافظ را می‌توان آیرونیک‌ترین شاعر به شمار آورد؛ اول به خاطر به کار بردن بیش‌ترین ابیات دارای آیرونی و دوم به دلیل استفاده از شیوه‌های متنوّع در این زمینه.