فاکتورهای اقلیمی و هیدرولوژیکی در بیان یک رخداد سیل

رخداد سیل در بین بلایای طبیعی، رتبه اول خسارات مالی و جانی را در کشورمان به خود اختصاص داده است. با توجه به وقوع سیلاب­های گذشته تا کنون بخصوص آنهایی که در اواخر اسفندماه 1397 و اوایل فروردین ماه 1398 در استانهای شمالی، غربی و جنوب غربی کشور اتفاق افتاده، هدف مقاله حاضر آنست که ضمن مستندسازی وقایع سیلابهای نامبرده، مهمترین فاکتورهای اقلیمی و هیدرولوژیکی تولید سیل در آنها بررسی گردد. نتایج مطالعات و بررسی­ها نشان داد که نوع رگبار و خصوصیات بارش (شدت، مدت، گستره مکانی) مهمترین عامل اقلیمی در سیل­های گلابدره 1366، وردیج- واریش (1384)، حوضه کرخه (1398) و استان فارس (1398) بوده و عمدتا از نوع بارشهای کوتاه مدت شدید می­باشند. در حوضه­ای مانند کرخه این بارشها تداوم تقریبی 48 ساعت را به دنبال داشته است. وضعیت بستر حوضه در برگیرنده عواملی چون ظرفیت آبراهه، وضعیت پوشش گیاهی بستر، تغییر کاربری اراضی، شرایط رطوبتی بالا بعلت بارشهای اواخر زمستان در این مناطق، شیب بستر و پدیده برگشت آب، از عوامل هیدرولوژیکی تولید سیل در این مناطق بوده که نتیجه کاهش ظرفیت عبور رواناب و افزایش ارتفاع سیل را به دنبال داشته است. سیلابهای استان فارس و گلستان، مصادیقی از این اقدامات نادرست انسانی هستند.

Climatic and hydrological factors in expressing a flood event

Among the natural disasters in our country, flood has the first financial and human losses. Due to occurrence of the past floods in Iran, especially those happened in late March 2019 and early April 2019 in northern, western and southwestern provinces of country, the purpose of this study is to document the mentioned flood events and investigate the most important climatic and hydrological factors causing these events. Results of surveys showed that the type of storm and precipitation characteristics (i.e. intensity, duration, spatial extent) has been the most important climatic factors in Golabdareh floods (1988), Vardij-Varish (2005), Karkheh basin (2019) and Fars province (2019), where have been common in short and intensive precipitation. For example in Karkheh flood, these rains have lasted approximately 48 hours. For the mentioned floods, some factors related to basin surface conditions including waterway capacity, surface vegetation condition, land use changes, high humidity conditions due to late winter rainfall in these areas, basin slope and backwater effects, are hydrological factors for flood occurrence. These factors reduced runoff capacity and the increased the flood level in Fars and Golestan provinces, which are some examples for inaccurate human activities.