نقش علمای شیعۀ قفقاز در پیدایش و گسترش علوم اسلامی

پس از آن‌که اسلام در نیمه دوم قرن هفتم میلادی، از سرزمین حجاز به اقصی‌نقاط آسیا و آفریقا گسترش یافت، در ابتدای امر صرف‌نظر از انگیزه‌ها و تمایلات مبارزین مسلمان در گسترش این دین، در سرزمین‌های مفتوحه به‌ویژه منطقه قفقاز، نقش اساسی را ایفا نمود. سرزمین قفقاز، در طول قرن‌ها در دامن خود، مردانی را پرورش داده که قفقاز را به سرزمین دانش و دلاوری مبدل ساخته‌اند که این امر با بررسی زندگی علما و نقش آنان در پیشبرد علوم اسلامی بیش از پیش نمایان می‌شود. منطقه قفقاز به اضافه کشور آذربایجان، دربند، تفلیس و ایروان، علما و شخصیت‌های فراوانی را در رشته‌های علوم اسلامی مختلف از جمله علوم قرآن، حدیث، فلسفه، کلام، عرفان، تصوف و فقه تقدیم کرده است. علمای قفقاز برای یادگیری علوم اسلامی، عمدتاً به حوزه علمیه نجف اشرف مهاجرت می‌کردند و در محضر علمای بزرگی همچون آخوند خراسانی، شیخ انصاری، سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، ابوالحسن اصفهانی و دیگر فقها تلمذ می‌کردند و آثار گرانسنگ علمی تالیف نمودند. در این مقاله علمای شیعه قفقاز که در گسترش علوم اسلامی مانند علوم قرآن، علوم حدیث، فقه و اصول، فلسفه، کلام، عرفان و سایر علوم نقش داشتند، بررسی می‌شود.