نقش متکلمان شیعه در کلام سیاسی با محوریت ولایت‌فقیه

دانش کلام سیاسی یکی از زیرشاخه‌های معرفتی کلام اسلامی است که پیرامون اصول اعتقادی مرتبط با اراده ، فعل و جعل الهی در باب حیات سیاسی انسان ها، بحث می کند. اگر چه موضوع این دانش شامل همه ابعاد سیاسی وحی، رسالت ، آموزه های سیاسی قرآن، سیره نظری و سنت عملی رسول الله(ص) می شود، اما هویت معرفتی آن از آغاز بر محور بحران خلافت و امامت در جامعه اسلامی بوده است. تمرکز کلام سیاسی به صورت سنتی در مکتب اهل البیت (ع) بر تبیین جایگاه و مشروعیت الهی امامان دوازده گانه بود و در عصر غیبت امام زمان (عج) پیرامون «نیابت» و جانشینی از آن حضرت بحث می‌کند. دانش کلام از دو منبع معرفتی عقل و نقل و با دو روش عقلی و نقلی گزاره ها و نظریه های علمی خود را استنباط و تبیین می کند به همین دلیل پیوند وثیقی با علوم عقلی و فلسفی و علوم نقلی به ویژه فقه دارد. به ناچار دستیابی به رویکردهای متکلمانه شیعی در مورد «ولایت فقیه» مستلزم دسته بندی متکلمان به سه دسته اعتقادگرا، عقلگرا و نقلگرا در مستوای سه دانش سیاسی «فلسفه سیاسی »، «کلام سیاسی» و «فقه سیاسی» است. به تعبیر دیگر متکلمان شیعی معمولاً‌ فقیه و فیلسوف هم بوده اند. با این تفاوت که به دلیل نزدیکی دو دانش کلام و فقه که در گذشته به آن دو فقه اکبر و اصغر، گفته می شد، بخش زیادی از رویکردهای متکلمان به موضوع را در پیش فرض‌های اعتقادی و مبانی نظری فقیهان باید جستجو کرد.به همین جهت رویکردهای فقیهان به مقوله «نیابت» و ولایت فقیه دارای دو بعد«کلامی و فقهی» است که با نظر دقت قابل تمایزگذاری هستند. در مقاله حاضر با شناسایی متکلمان در سه جایگاه کلام سیاسی ، فقه سیاسی و فلسفه سیاسی، رویکرد کلامی آنها ، به «ولایت فقیه» بررسی و تبیین شده است.