نقش شیعیان در تدوین منابع جغرافیایی

شیعیان به عنوان بخشی مهم و اثرگذار در روند تحولات علوم اسلامی و علوم غیر اسلامی وارداتی، از جنبه‌های مختلف ایفای نقش کرده‌اند. شیعیان که در مقایسه با عامه مسلمانان در اقلیت بودند، در قرن سوم هجری که دنیای اسلام با تحولات علمی خاص از جمله نهضت ترجمه مواجه شده بود، از برکت عقل گرایی خاص شیعه ضمن حفظ مبانی اعتقادی و کلامی خود، از دانش‌های وارداتی و علوم عقلی استقبال کردند و به علوم عقلی و کاربردی از جمله جغرافیا روی خوش نشان دادند. شیعیان با اینکه در شهرها و مناطق خاصی تمرکز داشتند، در مطالعات و تالیفات جغرافیایی خود همانند نویسندگان اهل سنت، توجه ویژه‌ای به جغرافیای جزیره‌العرب نشان دادند و از قبایل عرب و مساکن‌شان و نیز پدیده‌های طبیعی آنجا گفتند و نوشتند. شیعیان همچنین توان خود را در معرفی شهرها و مناطق شیعه‌نشین به‌ویژه شهرهای عراق به کار گرفتند و درباره مناطقی که به‌گونه‌ای جنبه زیارتگاهی داشت، یا مامن و یا مدفن سادات و علویان بود، تالیفات بسیاری پدید آوردند. همچنین شیعیان آثار کمی در جغرافیای طبیعی و جغرافیای نجومی و انسانی تالیف کردند. در این، مقاله اَشکال و حوزه‌های مختلف مطالعات جغرافیایی شیعیان در قرون اولیه اسلامی تا قرن ششم هجری مورد بررسی قرار گرفته است.