نقش شیعیان در تدوین منابع تاریخ دودمانی (سلسله‌های حکومتی)

شیعیان در پدید آوردن آثار برخی انواع تاریخ، پیشگام بودند. سهم آنان در پرداختن به تواریخ دودمانی به مثابه یکی از اقسام متداول تاریخ‌نگاری نیز به ویژه پس از فروپاشی دستگاه خلافت و شکل‌گیری دولت‌های شیعی در ادوار متاخر، نمود داشته است. خلق چنین آثاری از مورخان شیعی، به انگیزه‌های مختلف مذهبی، سیاسی یا مادی صورت می‌گرفت. عواملی چون دستور و درخواست سلاطین، احساس تکلیف مورخان برای درج رفتار پادشاهان به منظور قدردانی از وجود امنیت ایجاد شده و تقرب به مرکزیت یک قدرت، از علل رشد تاریخ دودمانی بود. نگارش این گونه منابع غالبا به زبان فارسی صورت می‌گرفت که می‌تواند ناشی از اعتبار و جایگاه آن نزد سلسله‌ها، به ویژه خاندان‌های حاکم بر ایران باشد. همچنین آمیختگی تاریخ‌نگاری دودمانی با تاریخ‌نگاری محلی به سبب توجه سلسله‌های محلی به ثبت تاریخ خود و نیز آمیختگی این‌گونه از تواریخ به تعصب و بزرگ ‌نمایی و منعکس نشدن برخی حقایق، از آسیب‌ها و ویژگی‌های این دست از آثار است. این مقاله که به روش توصیفی _تحلیلی و گردآوری اطلاعات آن به صورت تحقیق کتابخانه‌ای انجام شده، ضمن استخراج مهم‌ترین منابع تاریخ‌نگاری‌های دودمانی برجسته شیعه، با تحلیل این موضوعات به بررسی جنبه‌های مختلف آن پرداخته است. بازه زمانی درنظرگرفته شده در این مقاله از قرن سوم هجری یعنی از زمان پدید آمدن دولت های نیمه مستقل و مستقل تا سده 12 هجری است. برآیند پژوهش نشان می‌دهد با تشکیل دولت‌های شیعی فراگیر در ایران مانند صفویه، تواریخ دودمانی نگارش یافته، به وسیله شیعیان با استفاده از ظرفیت‌ها و فضای مطلوب، اوج گرفت و آثار گوناگونی در این زمینه پدید آمد که با ادوار پیشین قابل مقایسه نیست.