نوآوری‌های فلسفی محقق اصفهانی

جایگاه برجسته علوم عقلی در حوزه‌های علمی تشیع، امری تردیدناپذیر است. اهتمام به علومی همچون فلسفه و کلام در کنار ریاضیات و نجوم و...، نشان از توجه حوزه‌های فکری شیعه به این علوم است. گرچه این توجه در اعصار و امصار متفاوت دارای کاهش یا افزایش بوده، رویکرد عقلی و دفاع مبتنی بر آرای فلسفی و کلامی از دین، میان عالمان شیعه و مدارس علمی آن از دیرباز آشکار بوده است. حوزه نجف نیز به عنوان کهن‌ترین حوزه علمی تشیع از این امر مستثنی نیست؛ خصوصاً رویکردی عقلی و آمیخته با فلسفه به اصول و حتی فقه که می‌توان آن را در قرن اخیر و در قالب اندیشه‌های اصولی مرحوم ‌آخوند خراسانی و شاگردان وی مشاهده کرد. محقق اصفهانی یکی از قله‌های این جریان فکری است که سهم بیشتری را در این باره ویژه خود ساخته است. تلاش فکری وی سبب نوآوری برخی مسائل در علم فلسفه شده است. در این نوشته به برخی از این نوآوری‌ها در بحث اعتبار، ادله جدید بر اثبات قاعده الواحد، تحلیلی متفاوت از کلام نفسی و عینیت ذات و صفات خداوند پرداخته شده است. بازشناسی و تبیین برخی از این نوآوری‌ها تلاشی است که در این مقاله انجام گرفته است.