نقش شیعیان افغانستان در پایه‌گذاری و گسترش علوم اسلام تا پیش از دوره معاصر

افغانستان از نخستین سرزمین‌هایی است که از عصر صحابه، تفکر شیعی در آن نفوذ کرد و در طول تاریخ با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده است. سوال اصلی تحقیق این است که شیعیان سرزمین افغانستان تا قبل از دوره معاصر، چه نقشی در پایه‌گذاری و گسترش علوم اسلامی داشته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که تفکر شیعی همزمان با مهاجرت اعراب شیعی عراقی، در چند مرحله، در قرن اول قمری، در خراسان فراگیر شد و در نتیجه در قرن دوم از این سرزمین افراد متعددی در علوم تفسیر و حدیث خصوصاً نقل، نشر و کتابت برخواسته و در گسترش این دو علم نقش بسزایی داشته‌اند. تضییقات بنی‌عباس در قرن سوم، باعث رکود تفکر شیعی شد و فضای باز فکری و سیاسی قرن چهار و پنجم، فرصت دوباره‌ای برای نقش‌آفرینی شیعیان در گسترش علوم را فراهم آورد، که این‌بار شیعیان بیشتر در علوم عقلی، طبیعی و ادبیات فارسی نقش‌آفرین بودند؛ اما با ظهور سلسله غزنویان و سلجوقیان، تفکر شیعی در این خطه بار دیگر به‌شدّت تضعیف شد، که آثار آن تا دوره تیموریان باقی ماند. در دوره تیموریان در قالب تصوف که نقش چندانی در گسترش علوم نداشت، دوباره تفکر شیعی در افغانستان گسترش یافت. با سقوط تیموریان، دوره تاریخی رکود بر سرزمین افغانستان حاکم شد که تا اوایل قرن حاضر نیز ادامه دارد.