شخصیت‌ها و آثار علمی شیعه در علم اقتصاد

نگاهی به تحولات اندیشه اقتصادی، حاکی از نقش برجسته متفکران شیعه در شکل‌گیری و گسترش نظریات اقتصادی به شکل عام و نظریات اقتصاد اسلامی به شکل خاص است. اثرگذاری متفکران شیعه بر اندیشه اقتصادی را می‌توان در سه دوره (قرون اولیه اسلامی، قرون پس از آن و دوران معاصر) بررسی کرد. در اواسط قرن سیزدهم میلادی، اقتصاددانان مدرسی، به خصوص آکویناس تحت تاثیر اندیشه‌های حکما و علمای شیعه همچون فارابی و ابوعلی‌سینا قرار گرفتند و بدین گونه دوره افول اندیشه اقتصادی در غرب خاتمه یافت. اندیشه متفکران مسلمان و شیعی به شکل‌گیری اندیشه‌های اقتصادی دانش مدون اقتصاد در اواخر قرن هجدهم میلادی نیز کمک نمود؛ البته اقتصاد متعارف به واسطه ارزش‌زدایی تدریجی از دانش اقتصاد، از رویکرد ارزشی اقتصاد اسلامی فاصله گرفت. در دوره معاصر، شهید صدر ضمن نقد جدی و مبنایی مکاتب اقتصاد سرمایه‌داری و سوسیالیسم، مکتب اقتصادی اسلام را به‌عنوان بدیلی کارآمد و اخلاقی معرفی نمود. به‌همین منظور اندیشه بانکداری اسلامی از سوی ایشان و سایر اقتصاددانان شیعه در قالب الگوی بانکداری بدون ربا و الگوی مشارکت در سود و زیان وارد ادبیات اقتصادی جهان شد. در دهه‌های اخیر اقتصاددانان شیعه توانسته‌اند، ترسیم دقیق‌تری از مرزهای اقتصاد اسلامی داشته باشند و ضمن تبیین مبانی فلسفی آن، در حوزه‌هایی همچون مالیه اسلامی، الگوی اسلامی پیشرفت، و اقتصاد مقاومتی اقدام به نظریه‌پردازی نمایند. با وجود این، کشف و تدوین نظریات و مدل‌های اقتصاد اسلامی نیازمند فعالیت‌های پردامنه‌ای هم در زمینه آسیب‌شناسی مطالعات پیشین و هم در زمینه بهبود روش‌ها و تجمیع قوا در این حوزه مهم مطالعاتی است. در این مقاله به‌دنبال تبیین دامنه اثرگذاری متفکران شیعه بر اندیشه اقتصادی با استفاده از روش تحلیل تاریخی هستیم تا سهم علمای شیعه در پیشبرد اندیشه‌های اقتصادی و به صورت خاص اندیشه‌های اقتصاد اسلامی روشن گردد.