نقش مادران، همسران و دختران ائمه در گسترش علوم اسلامی

نقش زنان در گسترش علوم در سه قرن اول هجری گرچه گسترده به نظر نمی‌رسد اما انکارپذیر نیست. در این میان نقش مادران، همسران و دختران ائمه^ به لحاظ پیوند نَسَبی و سببی با ایشان، چشم‌گیرتر است. بازه زمانی مقاله حاضر، قرن اول تا انتهای قرن سوم (از دوران حیات فاطمه بنت اسد، مادر اولین امام تا پایان عمر فاطمه دختر امام هادی×، آخرین دختر امام) است که پس از تبیین جایگاه علوم شاخص قرون یادشده به بررسی نقش‌های تاثیرگذار آنان در گسترش علوم پرداخته می‌شود. در این مقاله گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای است و نوع تحقیق، توصیفی تحلیلی خواهد بود. براساس یافته‌های تحقیق حاضر، نمی‌توان ادعا کرد که زنان خاندان اهل‌بیت^ در گسترش همه علوم نقش برجسته‌ای داشتند؛ اما برخی از آنان نقش‌های قابل توجهی در گسترش بخشی از علوم اسلامی به ویژه کلام و فقه شیعی داشته‌اند. مرجعیت علمی حضرت زهرا÷، ام فروه، حُمَیده مصفا، حُدَیث و... به عنوان مادر و همسر امام× و حضرت زینب÷، حضرت معصومه÷، فاطمه بنت الحسین و حکیمه بنت الجواد و... به عنوان دختر امام، نیز برپایی جلسات علمی برای زنان و آموزش روش مناظره به آنان در مسائل کلامی و غیر آن و در مواردی ارجاعات فقهی به آنان در پی دستور امام، همچنین جایگاه زنان در روایتگری و پاسخگویی به شبهات عصر خود برای خروج شیعیان از تحیر پس از فقدان هر امام×، بیانگر نقش آنان در ارتقای سطح آگاهی عمومی در سایه نقل حدیث و گسترش علم کلام و در مواردی فقه بوده است.