نقش حکمای شیعه در گسترش معرفت‌شناسی فلسفی

معرفت‌شناسی فلسفی، بحث از ماهیت و عوارض ذاتی معرفت و مسائل مربوط به آن است. موضوع این دانش عبارت است از خودِ معرفت. مسائل (ارکان و اجزای) این دانش سه دسته‌اند: مسائل رکنی، مسائل اصلی و مسائل فرعی یا مرتبط یا جدید. معرفت‌شناسی فلسفی اسلامی، مکتب معرفت‌شناختی فلسفی مبتنی بر تفکرات حکمای اسلامی است که ویژگی‌هایی مبناگرا، واقعمندانگار، یقین‌گرا و مجموعا عقل‌گرا دارند. این مکتب معرفت‌شناختی، هم امکان دارد و هم تحقق. این مکتب ممکن است که به گونه‌ای عالمانه و روشمند و با رویکرد اسلامی به هر سه دسته از مسائل این دانش بپردازد. همچنین توان پاسخ‌گویی به انبوه مسائل مرتبط را داشته باشد و بتواند موضع خود را در رویارویی با آن‌ها مشخص کند. در باره تحقق این مکتب، می‌توان اذعان داشت گرچه معرفت‌شناسی، دغدغه و مشغله اولیه حکمای اسلامی نیست، اما از خلال متون و آثار حکمی آنان می‌توان مباحث معرفتی عمیق و دقیقی را استخراج کرد؛ تاآن‌جا‌که درباره برخی، به‌ویژه چهار حکیم شیعیِ مهم و مطرح (فارابی، ابن‌سینا، سهروردی و صدرالمتالهین)، امکان استنباط و استخراج یک نظام معرفت‌شناختی یا دست‌کم ارائه تصویری نظام‌مند از مباحث معرفتی آنان، وجود دارد. مسئله اصلی نوشتار حاضر این است که حکمای اسلامی مذهب تشیع، بیشترین و موثرترین نقش را در گسترش معرفت‌شناسی فلسفی (و حتی در برخی از مسائل این دانش، نقشی بنیادین در پیدایش و تاسیس آن)، در مقایسه با یافته‌های فلاسفه یونان و حکمای اسلامیِ پیش از خودشان، داشته‌اند.