نقش دانشمندان شیعه در دانش فلسفه نظری تاریخ

دانش فلسفه نظری تاریخ، با نگرش کلی به تاریخ زندگانی بشر، سراسر تاریخ جوامع بشری را به صورت یک پارچه موضوع پویش خود قرار می‌دهد. این دانش، با توجه به ماهیت تاریخ، به مسائلی چون قانون مندی یا تصادفی بودن حرکت تاریخ، قوانین حاکم بر آن، نقش انسان در حرکت تاریخ، عوامل محرک، جهت و فرجام حرکت تاریخ می‌پردازد. دانشمندان شیعه از دیرباز درباره برخی مسائل دانش یاد شده، اظهار نظر می‌کردند، ولی در دوران معاصر با تبیین نظریات فیلسوفان تاریخ نظریات جدید و عمیقی ارائه کرده‌اند و افق‌هایی نو پیش روی فیلسوفان تاریخ گشوده‌اند؛ ایشان از وحی به عنوان یک منبع معرفت بخش جدید برای تایید و تولید اندیشه در حوزه فلسفه نظری تاریخ بهره برده‌اند. در تحقیق حاضر، دیدگاه مهم‌ترین دانشمندان شیعه درباره مسائل فلسفه نظری تاریخ بیان و از این رهگذر نقش شیعه در این دانش تبیین شده است. بر اساس نظریات دانشمندان شیعه، تطورات تاریخ طبق قوانین خاصی تکوین می‌یابند و اراده انسان‌ها نه تنها مقهور سنن حاکم بر تاریخ نیست، بلکه بسیاری از سنن حاکم بر حرکت تاریخ، پس از آنچه انسان‌ها اختیار می‌کنند جریان می‌یابد. سنت‌های الهی، همچون سنت هدایت انبیا، سخت گیری برای پذیرش حق، آزمایش، تقدیر معیشت، تفاوت‌ها، امداد، مبارزه ملا و مترف با پیامبران، امهال، هدایت گام به گام برای اهل حق، تاثیر ایمان و عمل صالح در رفاه اجتماعی، غلبه مومنان بر کافران، فروپاشی جوامع به دنبال طرد انبیاء، گمراهی گام به گام برای اهل باطل، تزیین اعمال، شکست خوردن از دشمنان، تسلّط مجرمان و مترفان، املاء و استدراج و استیصال، عوامل زیربنایی حرکت تاریخ به شمار می‌آیند. تامل در قوانین الهی حاکم بر حرکت تاریخ، انسان را به این نتیجه می‌رساند، که سرانجام ایمان بر کفر و بندگی بر استکبار غلبه می‌یابد.