اندیشه اجتماعی در معارف اهل‌بیتع

سنت (احادیث و روایات متضمن قول، فعل و تقریر معصوم) به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از تمامیت معارف دین (اسلام)، در ضمن ارائه اندیشه‌های ناظر به واقعیت‌های هستی‌شناختی با عنوان حکمت نظری (معارف و آموزه‌های جهان‌شناختی، خداشناختی، معادشناختی، راه و راهنماشناختی، انسان‌شناختی و...) و ارائه رهنمودهای ناظر به حوزه باید‌ها و نبایدهای جوارحی و جوانحی با عنوان حکمت عملی (آموزه‌ها و احکام فقهی اعم از عبادی و غیر‌عبادی و آموزه‌های اخلاقی)، به طرح اندیشه‌ها، رهنمودها و قواعد زیستی ناظر به حیات اجتماعی مومنان می‌پردازد. بخشی از این آموزه‌ها، به بیان توصیفی (اخباری) و بخشی به بیان تجویزی و هنجاری ارائه شده‌اند؛ بخشی به ساختار و بخش بیشتری به عاملان اجتماعی، بخشی به امور ثابت و بخشی به امور متغیر زندگی معطوف‌اند. این نوشتار برآن است شمه‌ای از این اندیشه‌ها را با توضیحی اجمالی روایت کند. روش آن در مقام گردآوری اسنادی و در مقام تشریع و تفسیر، از نوع تحلیل محتوا و کشف دلالت‌های تضمنی و التزامی در کنار دلالت‌های صریح و مطابقی است. گفتنی است، برای رعایت اختصار، در چند بخش، گزینش‌هایی صورت گرفته است: اولاً از میان همه محورهای قابل طرح در اندیشه اجتماعی، تنها به برجسته‌ترین‌ها و از میان مجموع روایات قابل طرح در هر محور، تنها به نمونه‌هایی از آن بسنده کرده‌ایم؛ در این مقاله هیچ ارجاع مستقیمی به منابع مالوف جامعه‌شناختی صورت نگرفته است. ترتیب و چینش اعمال‌شده میان محورهای طرح‌شده نیز گزینشی و ترجیحی است.