نقش سیدحیدر آملی در گسترش عرفان اسلامی

سید حیدر آملی عالم و عارف نامدار شیعی سده هشتم هجری، از شخصیت‌های تاثیرگذار بر عرفان و تصوف دوران خویش است که در طول حیات پربارش با تکیه بر علوم مختلف دینی که از جوانی در محضر عالمان زمان خویش آموخته بود، عرفان اصیل اسلامی را با آیات و روایات تبیین کرد و مبانی نظری عرفان شیعی را بنیاد نهاد. وی عرفان شیعی را با تکیه بر اصل ولایت که از امام علی ａآغاز و به امامان دیگر منتقل شده بود، به‌عنوان اساسی‌ترین وجه مشترک تشیع و تصوف مطرح کرده و در نزدیک ساختن این دو مکتب تلاش کرده است. وی در مسیر سلوک عرفانی خویش از ایران به عراق رفت و با توجه به آثار ارزشمند و برپا کردن حلقه درس و بحث عرفانی که در نجف، نقش عمده‌ای در بسط و گسترش عرفان شیعی ایران و عراق داشته است. در این مقاله، ضمن معرفی احوال و آثار و مبانی اندیشه‌های عرفانی سید حیدر، به تبیین ابعاد تاثیرگذاری مکتب عرفانی وی، نظیر وحدت تشیع و تصوف، تقسیم‌بندی سه‌گانه شریعت، طریقت و حقیقت، وجودشناسی عرفانی و... در عرفان اسلامی می‌پردازیم و تاثیرگذاری برخی دیدگاه‌های او را بر دو حکیم و عارف شیعی پس از خود، ملاصدرا و ابن‌ابی‌جمهور احسایی بیان می‌کنیم. نتیجه اینکه سید حیدر آملی بنیان‌گذار عرفان شیعی است و هم در مبانی عرفان نظری و هم در سیر و سلوک عرفان عملی بر عارفان پس از خویش تاثیرگذار بوده است. این امر هم در نگارش متعدد نسخه‌های آثار وی و هم در شرح و تدریس این آثار و نیز ارجاعات مستقیم و غیرمستقیم عارفان و فیلسوفان سده‌های بعد دیده می‌شود. به این ترتیب سید حیدر، نقش عمده‌ای در گسترش عرفان اسلامی داشته است.