نقش شیعه در مباحث نظری و روش‌شناختی تاریخ و تاریخ‌نگاری در عهد شکوفایی تمدن اسلامی

تاریخ و تاریخ‌نگاری میان مسلمانان پیشینه درازی دارد؛‌ به گونه‌ای که با ظهور اسلام، مسلمانان به‌دلایلی بیشتر دینی، به‌ این رویکرد توجه کردند. مسلمانان در زمانی نه چندان طولانی، گونه‌های مختلفی از تاریخ را مانند مغازی، سیره، اخبار و انساب به وجود آوردند. هر چند مطالعات برون تاریخی (تاریخ پژوهی؛ فلسفه علم تاریخ) که به چیستی، گونه‌ها، روش، علمیت و معرفت بخشی آن می‌پردازد، بعدها در دوره شکل‌گیری تمدن اسلامی پدید آمد. درمیان مسلمانان، شیعیان درهر دو عرصه تاریخ‌نگاری و تاریخ‌پژوهی، گام‌های بلندی برداشته‌اند و آثار درخوری پدید آوردند که مایه سرمشق دیگر نویسندگان تاریخ و تاریخ‌اندیشان شده است. مقاله حاضر، با این پرسش که نقش شیعه در مباحث نظری و روش شناختی تاریخ و تاریخ‌نگاری در عهد شکوفایی تمدن اسلامی چه میزان بوده، وارد مطالعه و تامل شده است. همچنین بنابر فرض ما شیعه به حکم ضرورت‌های سیاسی اجتماعی، بیش از دیگران به تاریخ اهمیت می‌دهد. به گونه‌ای که می‌توان این فعالیت‌ها را الگویی برای مورخان دیگر دانست. البته چیستی آن ضرورت‌ها، خود مقوله مهمی است که به بررسی و تحقیق جداگانه نیاز دارد. بر اساس این نوشتار، دوری از کانون قدرت و سیاست و دغدغه حذف تاریخی و فرهنگی داشته‌ها و احساس حقانیت، ایشان را بر آن داشت تا بر تاریخ صحیح به‌لحاظ روشی و اتقان‌بخش از نظر معرفتی پافشاری کند. از این‌رو، هم به تاریخ توجه کرد و هم در اعتبار شناخت تاریخی کوشید.