نقش حکمای شیعه در گسترش خداشناسی فلسفی

خداشناسی فلسفی، به‌عنوان یکی از شاخه‌های فلسفه، به بررسی وجود، صفات و افعال خداوند متعال می‌پر‌دازد. به اعتقاد فیلسوفان اسلامی که بیشتر مذهب شیعی داشته‌اند، خداشناسی فلسفی، مهم‌ترین و والاترین بخش فلسفه اسلامی است. ایشان تحت تاثیر متون دینی، خداشناسی فلسفی را تاسیس کردند و ‌آن را گسترش دادند. خدا در دیدگاه ارسطو، محرک نخستین این عالم بوده و صورت محضی است که با ماده ارتباطی ندارد و آفریننده جهان نیست، اما فیلسوفان اسلامی با طرح مسئله وجوب و امکان و با اثبات توحید، راه را برای اثبات خالقیت خداوند متعال و مخلوقیت دیگر موجودات هموار کردند. جدی‌ترین تفاوت خداشناسی حکمای اسلامی با ارسطو، تاکید بر مسئله خالقیت است که حکمای اسلامی به علت انس با معارف وحیانی، این مسئله را به اندیشه فلسفی اسلامی وارد کرده‌اند. از سوی دیگر، فیلسوفان اسلامی کوشیدند تا نظام خداشناسی عقلی محض و بدون استناد به موجودات طبیعی و احکام و صفات آن‌ها پی‌ریزی کنند. بدین ترتیب، در مقابل شیوه متکلمان و فلاسفه طبیعی که از اثر به موثر استدلال می‌کردند، شیوه حکمای اسلامی، استدلال از موجود من حیث هو موجود است. سیر مسائل خداشناسی در بین فلاسفه اسلامی، فرآیندی تکاملی را پشت سر نهاده است. وجود سرمایه‌ای عظیم از مسائل خداشناسی در میان آیات قرآن و روایات و مناجات‌های ائمه شیعه، از سویی سبب طرح مسائل جدید در الهیات بالمعنی الاخص به وسیله حکمای مسلمان شد‌ و از سوی دیگر، تصویر فلسفه از خداوند متعال را به خدای دین نزدیک‌تر کرده است. ازجمله دستاورد‌های حکمای شیعه می‌توان به سیر از وحدت عددی خداوند متعال به وحدت حقه حقیقیه، کامیابی در تفسیر و تبیین علم ذاتی خداوند متعال به مخلوقات و نیز جمع میان تشبیه و تنزیه اشاره کرد.