تحلیلی برفرایند تعلیم،تربیت واخلاق اسلامی

امروزه باتوجه به پیشرفت چشمگیر دانش آموزش و پرورش در جهان و با وجود تجارب ارزنده ای که بشر اخیرا و طی سالیان دراز در این باره اندوخته است،طرح سوالی تحت عنوان امکان یا عدم امکان تربیت آدمی،بی مورد به نظر می رسد و به جای امکان تربیت آدمی،باید بیشتر از ضرورت و فوریت آن به میان آید.امکان تربیت آدمی را می توان به چند طریق مورد بررسی قرار داد:اولا می توان دراین باره به آیات و احادیث استناد نمود؛ثانیا می توان به نظر حکما و فلاسفه استشهاد کرد؛ثالثا می توان از نتایج علمی که تاکنون در این زمینه بدست آمده است برای اثبات مدعی استفاده کرد؛و بالاخره می توان با اثبات تربیت آدمی آن را به طور ضمنی مورد تایید قرار داد.تعلیم و تربیت مستلزم طرح و نقشۀ مناسب است.برای مربی که هدایت رشد را به عهده دارد،شناختن مقصد لازم است،ولی کافی نیست.باید موقع کنونی مورد تربیت را در نظر بگیرید و باتوجه به موضع فعلیش مسیر مناسب رای رسیدن به مقصد را مشخص سازد.پس،تعلیم و تربیت مستلزم طرح و نقشه است که اجرای آن مورد تربیت را به یمن راهنمایی های داهیانه مربی به سهل ترین طریق و از مطمعن ترین راه،از آنجا که هست و با وضعی که دارد،بدان جا که مقصد او و مقصد همۀ هم نوعانش می باشد برساند.وجود آدمی مجمع یک سلسله واقعیتهای متضاد است و سیر تکاملی وی،تاحد زیادی در گرو آنست که بتواند بین قوای متضاد مذکور هماهنگی ایجاد کند.تعلیم و تربیت آدمی امری پیچیده،پردامنه و وقت گیر است که همکاری نهادهای مختلف و افراد متعدد و هماهنگی همۀ فعالیتهای مربوطه را ایجاب می کند.اولین شرط هماهنگی فعالیتها،وحدتِ هدف و مقصد است که باید برنامه ها و فعالیتهای مربوط را هدایت نماید.باید هدف غائی تعلیم و تربیت به طور کلی و مخصوصا برای افرادی که در تنظیم برنامه های مربوطه نقشی به عهده دارند روشن باشد و هدف تربیت جوانان در هریک از مراحل رشد نیز به صراحت تعیین و به مربیان اعلام می گردد.تعیین و تصریح هدف غائی و هدف های واسطه ای که برای نیل به هدف غائی ناگزیر باید تحقق حاصل کنند علاوه براینکه وسیلۀ مناسبی برای ایجاد هماهنگی لازم در فعالیتهاست،شرط لازم امکان ارزشیابی نتایج فعالیتها نیز می باشد.اثبات هدفمند بودن خلقت و تفسیر هدف آن،در علم کلام صورت می گیرد و علم اخلاق با پذیرش این مبنا و تفسیر ارائه شده از هدف کلان پیدایش عالم و آدم،در صدد تبیین آن و پیشنهاد طرح عملی برای تحقق آن است.مکتبهای بشری معمولا پشتوانۀ اخلاق را وجدان معرفی می کنند اما تردیدی نیست که قدرت تمایلات نفسانی در انسان تا حدی است که وجدان معمولا به تنهایی قادر به استقامت در برابر آنها نیست.فضائل و کمالات اخلاقی زمانی از پشتوانۀ قابل اعتماد برخوردار می شود که بر ایمان به خدا و کلمۀ توحید تکیه داشته باشد.یعنی انسان ایمان داشته باشد به این عالم و ایمان به این که هیچ چیز، هرقدر خرد و ناچیز هم باشد،از علم و احاطۀآن بیرون نیست و قدرتش مقهور هیچ قدرتی نمی شود.بی توجهی به سازندگی اخلاقی،نه تنها در جوامع شرق و غرب به وضوح به چشم می خورد،بلکه حتی در میان جوامع اسلامی نیز تاحدی مشهود است.اغلب مسلمانان به گواهی اعمال و رفتار خود،از آن همه تعلیم والایی از جانب مکتب اسلامی در اختیارشان قرار گرفته است.طَرفی نبسته و در اصلاح و تربیت خودآنچنان که انتظار می رفت،بهره ای نبرده اند؛ازین رو زندگی فردی و اجتماعی آنان همراه با انواع مشکلات بوده و هست.دانشمندان مسلمان معتقدند علم اخلاق از علوم عملی است و به همین روی،گزاره های موجود در آن ناظر به بایدهاست.بخش مهمی از آداب بندگی خدا در اخلاق اسلامی بیان شده و برای دست یافتن به کمال و سعادت راهی جز آشنایی عمیق با علم اخلاق اسلامی و به تخلق به فضائل اخلاقی نیست.