امکان‌سنجی استناد به هنجارهای فرهنگی در تخفیف یا تغییر مجازات‌های مستوجب حد (از دیدگاه فقه امامیه، حقوق کیفری ایران و فقه حنفی)

در جوامع کنونی با کنار هم قرارگرفتن فرهنگ‌های متفاوت و برخورد آن‌ها، استناد به هنجارهای فرهنگی به‌عنوان نوعی دفاع در پرونده‌های کیفری اهمیت یافته است. بر این اساس متهمان با توجه به فرهنگ خود، سعی می‌کنند تا از این طریق اقدامات‌شان را توجیه کرده و مجازات را از خود ساقط نموده یا موجب تقلیل و تخفیف آن شوند. باوجود فقدان انگیزه شریرانه در برخی جرایم، توجه به باورهای فرهنگی نسل گذشته آن‌ها ‌تا جایی‌که به رسمیت شناخته نشده و موجب جرم‌زایی نشوند، تا حدی مطلوب به‌نظر می‌رسد. بر همین اساس نظام‌های حقوقی بزرگ معمولاً چنین استنادهایی را در تعیین مجازات موثر می‌دانند.علی‌رغم آن‌که پژوهش‌های صورت‌گرفته حول این موضوع در صوص نظام حقوق کیفری ایران چنین دفاعی را تنها در تعزیرات یافته‌اند، با این‌حال پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که آیا می‌توان از هنجارهای فرهنگی به‌عنوان مبنایی برای تخفیف یا تغییر مجازات‌های مستوجب حد نیز استفاده کرد؟ یافته‌ها نشان می‌دهد برخی از سازوکارهای موجود در نظام احکام فقهی به این مفهوم نزدیک است. این امر نشان‌گر آن است که جرایم مستوجب حد نیز از زوایای گوناگون قابلیت استناد به هنجارهای فرهنگی را دارند. بدین ترتیب، می‌توان تفسیری نوین و با رویکردی فرهنگی از این بخش مهم احکام جزایی اسلام ارائه داد. این مقاله همچنین تلاش کرده است تا به روش توصیفی تحلیلی، در کنار بررسی دیدگاه فقه امامیه و حقوق کیفری ایران، از منظر فقه حنفی نیز به این موضوع بپردازد تا نتایج جامع‌تری از پژوهش به‌دست آید.

feasibility of invoking cultural norms in mitigating or modifying hudud punishments (according to imᾱmῑ jurisprudence, iranian criminal law and hanafi jurisprudence)

in contemporary societies, the coexistence and interaction of diverse cultures highlight the importance of invoking cultural norms as a form of defense in criminal cases. defendants often attempt to justify their actions and seek to mitigate or avoid punishment by appealing to their cultural backgrounds. despite the lack of evil motive in some crimes, considering cultural beliefs, especially in cases where malicious intent is absent, to some extent is desirable, provided these beliefs do not lead to criminal behavior. accordingly, major legal systems typically consider such defenses when determining sentences.although the research background indicates that such defenses in the iranian criminal justice system are primarily applicable to discretionary punishments (ta’zῑr), this research seeks to explore &whether cultural norms can also serve as a basis for mitigating or altering the fixed punishments (ḥudūd)?& findings suggest that some mechanisms within the islamic jurisprudential system are compatible with this concept. this indicates that crimes deserving ḥudūd may also, from various perspectives, be subject to cultural defenses. consequently, a novel and culturally informed interpretation of this significant aspect of islamic criminal law is offered. using the descriptive-analytical method, in addition to the perspectives of both imᾱmῑ jurisprudence and iranian criminal law, this article examines the hanafi jurisprudence regarding the issue to provide more comprehensive research outcomes.