تسری احکام غصب به «شبه غصب» در نظر فقهای معاصر

دو نهاد غصب حقیقی و در حکم غصب یا شبه غصب که درباره انواع دست نهادن بر مال دیگری بدون وجود اذن از طرف مقابل در قانون مدنی ایران و ماده 308 مورد اشاره قرار گرفته است، به شکلی که دومی در حکم اولی است و این به معنای اشتراک در احکام و اختلاف در ماهیت می باشد. وجه تمایز این دو در «عدوان» و «عدم وجود عدوان» یا به عبارتی «سوءنیت» فردی است که اثبات ید بر مال غیر نموده و در حقوق و قانون ایران هر دو دارای احکام مساوی و گاه سختگیرانه هستند، در این مقاله براساس روش توصیفی تحلیلی با بررسی ادله قائلین به تساوی احکام این دو نهاد و نظرات دیگر فقها و فقهای معاصر و همچنین مطالعه تطبیقی قوانین مدنی کشور های مختلف و بیان توجیهات ناعادلانه بودن تسری احکام غصب به شبه غصب مواردی بیان شده که مطابق آن شایسته است در قانون مدنی کشور ما نیز همچون قوانین مدنی بسیاری از کشور ها در تسری احکام بین این دو نهاد تفاوت قائل شده و احکام سخت‌گیرانه غصب حقیقی صرفاً برای خصوص وجود سوءنیت جاری گردد و در جایی‌که چنین امری محقق نیست، حکم وضعی آن در مواردی که خلاف بنای عقلاست نادیده گرفته شود.

extension of usurpation rulings to quasi-usurpation in the view of contemporary jurists

two legal institutions, actual usurpation) and quasi-usurpation, which address various forms of taking possession of another’s property without permission, are mentioned in the iranian civil code, specifically in article 308. the latter is treated as equivalent to the former, implying shared rulings but different natures. the distinction between the two lies in the presence or absence of &transgression& (’udwan), or in other words, the &ill intent& of the person who has taken possession of another’s property. in iranian law, both carry equal and sometimes stringent rulings. this article, using a descriptive-analytical method, examines the arguments of those who equate the rulings of these two institutions, as well as the opinions of other jurists and contemporary scholars. it also includes a comparative study of civil laws from various countries and presents justifications for the unfairness of extending usurpation rulings to quasi-usurpation. the article suggests that, similar to the civil laws of many countries, the iranian civil code should differentiate between the rulings of these two institutions. the strict rulings of actual usurpation should only apply in cases of proven ill intent, and in situations where such intent is not present, the objective ruling should be disregarded in instances that contradict rational principles.