نقش حاجت در اعتبار ادله اثبات در امورکیفری

تحولات جوامع بشری موجب ایجاد حاجت‌های مختلفی شده که برآورده ‌‌‌‌‌نکردنشان متضمن عسر و حرج بوده؛ لذا فقه اسلامی در تشریع احکام، توجه ویژه‌ای به رفع حاجات مردم نموده است. این اهتمام از طرف همه مذاهب با وجود تفاوت نگرش آنان در طول تاریخ قابل مشاهده است؛ هرچند که میزان توجه به این مساله در میان فقهای اهل سنت بیش از فقهای امامیه بوده و این امر در فتاوی و احکام قضایی آنها نمود بیشتری داشته است. یکی از عرصه‌های توجه به حاجت، بحث ادله اثبات دعوا به‌صورت کلی و ادله اثبات جرم به‌طور خاص است. این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی و به شیوه کتابخانه‌ای انجام شده، بیان می‌دارد؛ باتوجه به این‌که بیّنه هر چیزی است که حقیقت را آشکار می‌کند، به‌نظر می‌رسد با پذیرش قراین به‌عنوان دلیل و مشروعیت استنباط حکم بنا بر وجود حاجت که از فقهای متقدم و در ابواب مختلف فقهی صورت گرفته، امکان تعمیم آن در توسعه ادله اثبات جرایم کیفری نیز وجود داشته باشد؛ به‌ویژه زمانی که بیشترین یا تنها ادله اثبات، دلایلی باشد که مبتنی بر حاجات مردم است. بنابراین استناد به حاجت برای جواز بهره‌گیری از ابزار و شیوه‌های جدید اثبات جرم همانند تصویر، صدا و امثال آنها نه تنها با مقاصد شریعت منافاتی ندارد بلکه در راستای تحقق عدالت می‌باشد. بدیهی است در کنار استفاده از ادله سنتی، موارد جدید نقش مکمل و در صورت نبودشان، بنابر حاجت، نقش جایگزین دارند؛ و زمانی می‌توان به آنها به‌عنوان دلیل شرعی استناد جست که در صحت انتسابشان به فرد تردیدی نباشد.

the role of need in validity of verifying reasons of criminal affairs

changes in human societies have created various needs that, if not met, would cause distress and constriction. islamic jurisprudence has therefore paid special attention to meeting the needs of people. throughout history, this effort is seen in all religious schools, despite differences in their attitudes. however, sunni jurists have paid more attention to it than shi’ites, and subsequently, it is more apparent in their fatwas and judicial decrees. one area of focus in meeting needs (ḥᾱjᾱt) is the substantiation of claims in general and the substantiation of crimes in particular. using the library and analytical-descriptive method, this research proves that since proof is something that makes the truth obvious, seemingly through accepting indications as proof and the legitimacy of inferring religious laws based on the availability of needs, which has been a common way between early jurists in different jurisprudential matters, the possibility of extending it to criminal cases is valid as well, especially if the most proofs or the only ones are based on people’s needs. therefore, relying on needs for permitting the use of new strategies and methods of proving a crime, such as image, voice, and so forth, not only does not contradict the purposes of shari’a, but is also compatible with actualization of justice. obviously, in addition to utilizing traditional evidence, new cases have a complementary role, and if they are not available, they have a substitute role as required; also, they can be cited as legal reasons when there is no doubt in the authenticity of describing them to people.