نقش و جایگاه قیاس در آیینهِ تاریخ نظام‌های حقوقی؛ با تاکید بر رویه محاکم داوری بین‌المللی

استدلال حیات و زندگی حقوق است. علم حقوق برای اثبات یک قضیه حقوقی از راه پر پیچ و خم استدلال قضایی می‌گذرد تا حقیقت امر که همان واقعیت دعوای حقوقی یا کیفری است به اثبات برسد. مفاهیم سنتی استدلال حقوقی و فرایند استنباط احکام و قواعد حقوقی، علاوه بر اشکال پایه سنتی منطق، بر مبنای استدلال از طریق قیاس قالب‌ریزی شده است. قیاس به‌عنوان یکی از روش‌های رایج استدلال در نظام حقوقی محدود به تصمیمات محاکم قضایی نیست، بلکه می‌توان اظهار داشت که رویه قضایی تنها یک مصداق مهم از کارکردهای استدلال قیاسی است وگرنه این سبک استدلال، در حوزه‌های گوناگون و پهنه گسترده حقوق نقش ایفا می‌نماید. نمونه بارز این امر رویه محاکم داوری بین‌المللی است. محاکم داوری بین‌المللی استفاده گسترده‌ای از قیاس و اقتباس قضایی، با اشاره به رویه قضایی محاکم محلی از یک‌سو و از سوی دیگر به آرای سابق محاکم داوری و سایر محاکم بین‌المللی داشته‌اند. تحلیل آرا و نظرات محاکم داوری نشان می‌دهد که توسل به قیاس یکی از موارد رفع خلا و سکوت در معاهدات و ابهام قواعد و توسعه در این حوزه از حقوق بین‌الملل است. داوران اغلب نیروی محرکه قیاس را بر مبنای عدل و انصاف و ایده رفتار مشابه به قضایای مشابه یا تثبیت یکدستی و انسجام سیستم تشریح می‌نمایند. مقاله حاضر ضمن بررسی مفهوم قیاس و زمینه‌های شکل‌گیری و پیشینه تاریخی آن در نظام‌های اصلی حقوقی، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی نقش استدلال قیاسی در رویه محاکم داوری بین‌المللی می‌پردازد.

the role and status of analogy in the history of legal systems; with an emphasis on the practice of international arbitration tribunals

argument is the life of law. in order to prove a legal issue, the science of law goes through the tortuous path of judicial reasoning to prove the legal fact of a civil or criminal case. the traditional concepts of legal reasoning and the process of inferring legal rules in international law, in addition to the traditional basic forms of logic, are based on analogical reasoning. analogy as one of the common methods of reasoning in international legal system is not limited to the decisions of international courts, but it can be stated that the judicial decisions is only an important instance of the functions of analogical reasoning. otherwise, this type of reasoning plays significant role in different and wide range of law particularly in the awards of international arbitration tribunals. international arbitral tribunals have been widely used analogy and legal transplant by referring to the jurisprudence of domestic courts on the one hand and to the former decisions or awards of arbitral tribunals and other international courts on the other. the analysis of the awards of arbitration tribunals shows that analogy is one of the effective methods for filling gaps and silences of law, eliminating the ambiguity and brevity of the rules and development in this field of international law. arbitrators often explain the driving force of analogy based on justice and fairness and the idea of like cases should be treated alike or establishing the uniformity and coherence of the system. this paper, while considering the jurisprudential-legal aspects of the concept of analogy and the ground of its formation and historical background in the islamic legal system and other legal systems, by using the descriptive-analytical method is focused on analyzing the role of analogy in the awards of international arbitration tribunals.