ابراء مهرالمثل؛ مطالعه تطبیقی فقه مذاهب اسلامی

به‌موجب ابراء، شخص حق مطالبه‌ی آنچه را که به ذمه طرف مقابل تعلق گرفته است، اسقاط می‌نماید. حق زوجه بر مهرالمثل به‌عنوان یک حق مالی، می‌تواند موضوع ابراء قرار گیرد. علم و جهل نسبت به مقدار مهرالمثل و زمان وجوب آن بر ذمه زوج، مولفه‌هایی تاثیرگذار بر حکم وضعی چنین ابرائی به‌شمار می‌روند. پژوهش حاضر با روشی توصیفی تحلیلی و به‌صورت کتابخانه‌ای درصدد پاسخ به این پرسش اساسی است که حکم ابراء از مهرالمثل از منظر فقهای امامیه و اهل سنت چیست؟ درخصوص زمان وجوب مهرالمثل، دو قول در میان فقهای امامیه وجود دارد؛ برخی قائل به وجوب مهرالمثل به‌واسطه‌ی نکاح و در نتیجه صحت ابراء و برخی قائل به وجوب آن پس از نزدیکی و بطلان ابراء پیش از نزدیکی هستند. مشهور فقهای امامیه، جهل به مقدار مهرالمثل را در صحت ابراء موثر نمی‌دانند. فقهای شافعیه، مالکیه و حنفیه دخول را نیز موجب وجوب مهرالمثل می‌دانند؛ لکن فقهای شافعیه جهل به مقدار مهرالمثل را موجب بطلان و فقهای مالکیه و حنفیه عدم علم به مقدار مهرالمثل را مانع صحت ابراء نمی‌دانند. از نظر حنابله، مهرالمثل با عقد نکاح واجب می‌شود و دخول و جهل به مقدار مهرالمثل، نقشی در آن ندارد. به‌نظر می‌رسد از آ‌ رو که مهر عوض بضع است، دخول است که موجب وجوب مهرالمثل می‌شود و پس از دخول، به ‌منظور این‌که نکاح همچون معاوضه‌ی صرف نباشد، جهل به مقدار مهرالمثل در صحت آن بی‌تاثیر است، مگر آنکه جهل به حدی باشد که زوجه فاقد قصد تصور شود.

ibrā’ mahr al-mithl (acquittal of stipulated dower); comparative study of jurisprudence of islamic denominations

according to ibrā’ (acquittal), a person relinquishes the right to claim what is owed to the other party. the wife’s right over the stipulated dower as a financial right can be subject to ibrā’. knowing and being ignorant to the amount of dowry and the time of its obligation on the spouse are factors influencing the decree of such acquittal. the present study, based on a descriptive-analytical method with library tools, tries to answer this basic question: “what is the ruling on ibrā’ mahr al-mithl (acquittal of stipulated dower) from the perspective of imami and sunni jurists?” there are two views among the imami jurists regarding the time of legal obligation of mahr al-mithl: some believe that mahr al-mithl is obligatory through marriage, resulting in the validity of acquittal, while others believe that it is obligatory after intercourse, resulting in the invalidity of acquittal before intercourse. the imami jurists mostly do not consider ignorance of the amount of mahr al-mithl to be effective in the validity of acquittal. shafi’i, maliki, and hanafi jurists also consider the intercourse to cause the obligation of mahr al-mithl; however, the shafi’i jurists do not consider ignorance of the amount of mahr al-mithl to be effective in the invalidity of discharge, and the maliki and hanafi jurists do not consider the lack of knowledge of the amount of mahr al-mithl as an obstacle to the validity of acquittal. according to hanbalis, mahr al-mithl becomes obligatory with the marriage contract, and intercourse and ignorance of the amount of the dowry do not play a role in it. it seems that since the dowry is in exchange for baḍ‘, it is the penetration (intercourse) that causes the obligation of mahr al-mithl, and so after the penetration, in order for the marriage not to be a mere exchange, ignorance of the amount of mahr al-mithl does not affect its validity, unless the ignorance is such that the wife is imagined to lack intention.