نگرشی تاریخی بر حدیث «الخراج بالضمان» و کاربرد آن در فقه مدنی

یکی از احکام قضایی پیامبر (صلّی الله علیه و آله) که در دوره ای متاخر به عنوان قاعده ای فقهی مطرح گشت، قضاء پیامبر به روایت عایشه با عنوان «الخراج بالضمان» است. گرچه این حدیث نبوی، از طریق اهل بیت (علیهم السلام) گزارش نشده است، اما مضمون پاره ای از احادیث منقول از ائمه (علیهم السلام) در ابواب بیع شرط و رهن با آن هماهنگ است و فقهای امامیه در برخی از فروع فقهی در ابواب معاملات به آن استناد کرده اند. عدم توجه به زمینه تاریخی صدور حدیث و کاربردهای آن از فقه دوره متقدم سبب شده که برخی از فقهای معاصر، تحلیل جدید از این حدیث ارائه کرده و آن را مباحث حکومتی پیوند دهند. مقاله حاضر با رویکرد تاریخی به بررسی این حدیث و کاربردهای آن در فقه مدنی از منظر فقهای امامیه از زمان شیخ طوسی تا شیخ انصاری می‌پردازد. نتیجه این بررسی تاریخی، عدم پذیرش این تحلیل جدید است.

Historical review of hadith AlKharaj Bezaman (Profit against Compensation) and its application in civil jurisprudence

Abstract:one of the Judicial verdicts of the prophet (peace be upon him) which is presented currently as a jurisprudential rule, quoted by Ayesha as “AlKharaj Bezaman (Profit against Compensation)”. Although this prophetic hadith has not been quoted through household, but the content of this concept is in harmony with the chapters of condition of sale and mortgage and Shiite scholars rely on it in transaction chapters. Not paying attention to the historical background of narrations and their implication in jurisprudence of the early period causes that some scholars present new analyses from this narration and relate it with governmental discussions. This article which is historical study, investigates this narration and its implication in civil jurisprudence from the point of view of the Shiite jurists Since Sheikh Tusi to Sheikh Ansari. The result of this historical survey is the rejection of this new analysis.Key words: AlKharaj Bezaman (Profit against Compensation), Shiite jurisprudence, transactions.