ارزیابی دیدگاه میرزامهدی اصفهانی درباره معرفت به خداوند

میرزا مهدی اصفهانی (1303-1365 ه.ق.) از بانیان مکتب کلامی تفکیک در دوره‌ی معاصر، اگرچه، مانند قائلان به تصور تئیستیک از خداوند، به «تمایز» خداوند از مخلوفات خویش باور دارد، اما با تکیه بر «تعالی» وجودشناختی او، از تعالی معرفت‌شناختی وی نیز دفاع می‌کند؛ و از این جهت، از تصور تئیستیک فاصله می‌گیرد. به باور وی و با تعریفی که از عقل ارائه می‌دهد، نمی‌توان به مدد استدلال‌های عقل بشری به خداوند معرفت پیدا کرد (خدا معقول نمی‌شود). با این حال، وی راه شناخت خدا را بسته نمی‌داند و تنها راه دستیابی به معرفت وی را نوعی شناخت فراعقلی / فرامفهومی می‌داند و از آن با تعبیر «معرفت در عین احتجاب» یاد می‌کند. نقش عقل در این زمینه، حداکثر نفی تعطیل و نفی تشبیه از خدایی است که با معرفت در عین احتجاب، شناخته شده است.آنگاه مساله‌ی دیگر‌ این است که: «با توجه به تعالی معرفت‌شناختی خدا، آیا سخن گفتن درباره‌ی خدا، با الفاظ و مفاهیم بشری امکان‌پذیر و معنادار خواهد بود یا نه؟» در این مقاله باتوجه به دیدگاه میرزای اصفهانی درباره تعالی معرفت‌شناختی خداوند، دیدگاه او درباره چگونگی سخن گفتن از خدا و صفات الاهی را توضیح داده، نشان می‌دهیم که به باور وی، سخن گفتن از خدا در عین تعالی، مُجاز و معنادار است. در پایان ضمن نقد و بررسی سازواری درونی دیدگاه وی و معقولیت آن، نشان خواهیم داد که دیدگاه وی ذیل کدامیک از تصورات از خداوند جای می‌گیرد.