نگاهی به عقلانیت بکاررفته در بیانات امام هشتم علیه السلام در گفتگو با منکرین وجود خداوند

یکی از وقایع پر اهمیت در سنت فکری و فلسفی اسلام در دوره نهضت ترجمه و در اوج گسترش خلافت اسلامی؛ مجالس مناظرات ادیان و مذاهب با حضور امام رضا علیه السلام است. واکاوی مفهوم و ابعاد عقلانیت مورد استفاده امام علیه السلام که از ائمه اهل‌بیت علیهم السلام هستند؛ در مقام مناظرات و گفتگوها به اثبات پذیری خداباوری می انجامد.این تحقیق در فضای توصیفی و تحلیلی با روش کتابخانه‌ای به بررسی عقلانیت بکار رفته در کلام امام هشتم علیه السلام پرداخته است. با تفکیک مقام مناظره و مقام هدایت عمومی، مقام تعلیم و دعوت به حق در کلام ایشان، می توان به گستره‌ای از کاربرد عقلانیت و سطوح حجیت عقل در اعتقاد به باری تعالی پی برد. این عقلانیت بر پایه عقل سلیم (متعارف)، قواعد فلسفی و ساختارهای منطقی است و براساس آن روش گفتگو و مناظرات ایشان با منکران خداوند شکل می‌گیرد. از این‌رو با توجه مکاتب رایج فلسفی آن دوره، عقلانیت منطقی از نظر ایشان دور نمانده و در مناظرات مختلف از براهین متعدد و اصول کلی فلسفی (مثل اصل علیت) در اثبات خداوند و عقلانی بودن این اعتقاد، استفاده کرده‌اند. این مساله امکان اثبات پذیر بودن اعتقاد به خدا و عقلانی بودن اعتقاد به باری تعالی را در فضایی نزدیک به عقلانیت اعتدالی (در مقابل عقل گرایی افراطی و متفاوت ازعقل گرایی انتقادی) به تصویر کشیده است.