بررسی سازگاری باورهای توحیدی با طبیعت‌گرایی خداباورانه‌ی مبتنی بر تبیین عاملیت الهی در رابطه‌ی خدا-ذهن بر اساس مدل‌های الاهیاتی

یکی از باورهای مورد توجه در میان الاهی‌دانان، ناسازگاری طبیعت‌گرایی روش‌شناختی و باورهای دینی به خصوص خداباوری است. برخی از باورمندانِ به این ناسازگاری، معتقدند که طبیعت‌گرایی روش‌شناختی به یک پارادایم غالب در سنت فلسفه‌ی تحلیلی معاصر تبدیل شده است. این غلبه حاصل همبستگی و وابستگی عمیق حوزه‌های مهمی از سنت تحلیلی شامل فلسفه ذهن، فلسفه علم، شناخت‌شناسی، هستی‌شناسی و فلسفه دین است. تعامل این حوزه‌ها در زیرلایه‌های مفهومی و پیش‌فرض‌ها، باعث می‌شود، التزام به طبیعت‌گرایی روش‌شناختی در فلسفه‌ی علم، به نتایج قابل اعتنایی در شناخت‌شناسی، هستی‌شناسی، فلسفه ذهن و فلسفه دین منجر ‌می‌شود که با باورهای توحیدی در تعارض است.در نقطه مقابل، برخی از فلاسفه با صورت‌بندی‌هایی متفاوت، از رابطه‌ی خداوند با طبیعت، یا به تعبیر دیگر، با تعیین مدلِ اتصالِ علّیِ خدا و طبیعت، رهیافت‌های جدیدی برای تبیین رابطه خداباوری و طبیعت‌گرایی روش‌شناختی ارائه کرده‌اند. گروهی از رهیافت‌هایی که اخیراً پیشنهاد شده است، به جای استفاده از علم برای مشخص‌کردن پدیده‌های نامتعین به عنوان نقطه‌ی عاملیت الهی، بر کاربستِ مدل‌هایی الاهیاتی از رابطه‌ی خدا-طبیعت متمرکز شده‌اند. این رویکرد‌ها، که بطور عام «چرخش الاهیاتی» نیز نام گرفته‌اند، نوعی از طبیعت‌گرایی با عنوان «طبیعت‌گرایی خداباورانه» را رقم زده‌اند. یکی از گزینه‌هایی که به عنوان نقطه‌ای برای عاملیت الهی به نحوی غیرمداخله‌گرایانه، مطرح شده است، ذهن انسان است. طرفداران «طبیعت‌گرایی خداباورانه» مدعی هستند که با بازتعریف امور طبیعی از جمله ذهن در چارچوبی خداباورانه، حضور فعال خدا را در طبیعت، تبیین می‌کنند، البته بدون آنکه لازم باشد ذهن را به عنوان بخشی فراطبیعی و روحانی و غیرقابل تبیینِ علمی، فرض کنند. آنها همچنین مدعی هستند که در این چارچوب می‌توان، فهمی کاملاً فیزیکالیستی از ذهن را با حضور فعال و همیشگی خداوند در این عرصه از طبیعت، جمع نمود. در ادامه آنان با توسعه‌ی مدل‌ تعامل خدا-ذهن در چارچوب «طبیعت‌گرایی خداباورانه»، مدلی برای رابطه‌ی خدا-طبیعت نیز ارائه می‌کنند.در مقاله حاضر، ابتدا به تشریح چارچوب «طبیعت‌گرایی خداباورانه» و در ادامه به نقد و بررسی نقاط قوت و ضعف آن در تبیین ارتباط خداباوری و «طبیعت‌گرایی روش‌شناختی» و «طبیعت‌گرایی خداباورانه» و همچنین بررسی میزان سازگاری آن با باورهای دینی می‌پردازیم.