امکان‌سنجی و اعتبار معرفت‌شناختیِ استدلال اخلاقی بر وجود خدا بر مبنای نظریۀ فطرت آیت‌الله شاه‌آبادی (ره)

دسته‌ای از براهینی که بر اثبات وجود خدا اقامه شده و در میان فیلسوفان غربی بیشتر مورد اهتمام قرار گرفته است، براهینی هستند که آن‌ها را استدلال‌های «اخلاقی» بر وجود خدا می‌دانند. این استدلال‌ها بر مبنای ویژگی‌ای از اخلاق یا زندگی اخلاقی بر وجود خدا دلیل می‌آورند؛ خدایی که در این استدلال‌ها معمولاً او را «خالقِ اخلاقاً خوبِ عالَم» می‌دانند. این استدلال‌ها با تامّل در «سرشت اخلاقی انسان» به ثمر رسیده‌اند. به تعبیر دقیق‌تر، استدلال‌های اخلاقی بر وجود خدا، با تامّل در بُعد خاصی از سرشت انسان یعنی «بُعد اخلاقی» او به اقامه‌ی استدلال پرداخته‌اند.در این مقال بر مبنای همین رهیافت، به این پرسش می‌پردازیم که: آیا می‌توان بر مبنای فطرت‌شناسیِ حکیمان مسلمان، به یک استدلال اخلاقی بر وجود خدا دست یافت؟ برای آنکه بتوانیم مسئله را دقیق‌تر و منسجم‌تر دنبال کنیم، دیدگاه‌های یکی از حکیمان معاصر را محور تامل قرار می‌دهیم که تاملات و پژوهش‌های مبسوطی در باب حقیقتِ فطرت و ابعاد و امتدادهای آن داشته است: «آیت‌الله میرزا محمدعلی شاه‌آبادی(ره)». در این نوشتار پس از بررسی معنا و ویژگی‌های بنیادین فطرت از منظر ایشان و همچنین جایگاه «اخلاق» در هندسه‌ی فطرت‌شناسیِ ایشان، مقدماتی که براساس دیدگاه‌های ایشان برای ارائه‌ی یک «استدلال اخلاقی بر وجود خدا» لازم و قابل استنباط است را مورد تامّل قرار میدهیم و پس از ارائه‌ی دو تقریر متفاوت از استدلال مذکور، به بررسی آنها می‌پردازیم. در پایان روشن میشود که یکی از دو تقریر مذکور را میتوان به عنوان یک «استدلال اخلاقی بر وجود خدا بر مبنای نظریۀ فطرت آیت‌الله شاه‌آبادی (ره)» پذیرفت.