امکان سنجی انتظار پذیرش و باور به وجود خدا بر اساس اتقان دلایل عقلانی

پیش‌انگاره سخن گفتن از مسائل ناظر بر خداوند و بویژه مساله اثبات وجود خداوند، داشتن سنجه-های عقلانی است. انتظار روان‌شناختی مخاطبان چنین است که اگر دلیل عقلی متقن بر وجود خداوند طراحی گردد، با توجه به ماهیت رویکرد عقلی و فراروی آن از موثرات روان‌شناختی و جامعه‌شناختی، مورد پذیرش قرار خواهد گرفت؛ این پذیرش نزد ناخداباوران، خود را در قالب باورمندی به خداوند نشان می‌دهد و نزد خداباوران در قالب تقویت و دل‌استواری باور بنیادین پیشین. در این جستار نشان داده می‌شود این انتظار، حالتی آرمانی دارد و از حیث امکان‌سنجی، بهره‌ای از تحقق ندارد. مقاومت روان‌شناختی افراد در برابر محتوای دلایل عقلی که با عادات پیشین، محیط اجتماعی و تربیتی، خصلت‌های روان‌شناختی و باروهای راسخ‌شده همسوئی نداشته باشد، نقش بنیادینی در ایجاد تعارض‌های نهفته با انتظار پیشین مبتنی بر عقل‌گرائی صرف دارد. انتظار خردگروی صرف در مسائل ناظر بر خداوند بویژه حوزه اثبات‌گرائی وجودشناختی، توان تاب‌آوری در پیشگاه موثرات روان‌شناختی ندارد. در این مقاله استدلال خواهد شد با توجه به نقش قدرتمندانه ابعاد روان‌شناختی انسان در جهت‌دهی به باورها و رفتارها، میزان اثربخشی و پذیرش دلایل عقلی بر وجود خداوند بسته با حالات هیجانی، توان انگیزشی، خصلت‌های ذهنی، مناسبات اجتماعی، محیط اندیشگی و ... دارد. از این‌رو، هرچند در مقام نخست چنین انتظاری ایجاد می‌شود که در صورت پشتیبانی دلایل عقلی از وجود خداوند، این باور مورد پذیرش قرار خواهد گرفت، اما در عمل، این انتظار شکننده است و امکان عملیاتی‌سازی آن حتی بعد از طرح دقیق استدلالی عقلی، محل تردید است.