طرح خداشناسی فعال اسم پژوهانه : تحلیل خطایای اصلی درمعرفت مفهوم «خدا» و نقد دوگانه خداباور-خداناباور

در این پژوهش تلاش میشود با دقت در متون وحیانی دین اسلام و بازپژوهی آموزه توحید اسلامی(در فضای شیعی) و نحوه مواجهه آن با خدا و معبود ، طرح جدیدی از خداشناسی و مواجهه با مفهوم خدا در برابر شیوه رایج خداشناسی ارائه شود. در خداشناسی رایج و متعارف (به شکل خواسته یا ناخواسته) «خدا» مفهومی متصوَّر است که میتواند متعلق اندیشه قرار گرفته و در یک استدلال بر له یا علیه وجود یا یک قضیه هلیه بسیطه به عنوان موضوع حاضر شده و امکان بحث از اتصاف آن به وجود و عدم ، محقق شود. از دیگر سو به سبب این مفهوم و متصوَّر بودن خدا در ذهن، میتوان به شکل کاملا نظری و ذهنی صفات و ویژگی های خدا را شناخته و از آن مفهوم انتزاع کرد. از درون این شیوه رایج است که امکان تولد دوگانه خداباور-خداناباور رخ میدهد. در طرح بدیل مفهوم خدا یا در عبارت اسلامی «اله» (همچنین «الله») امری دست نیافتنی، تصورناپذیر و غیرقابل شناخت به شکل تامه میشود که البته به شکل تکوینی و مداوم در حال مواجهه با آن هستیم. این مواجهه در دو نقطه قرار دارد: نقطه اول ، بنیاد و سرآغاز دو عمل هویت بخش به حقیقت انسانی ، یعنی جریان معرفت و تعقل بشری میباشد ؛ که جایگاهی کاملا درونی و ماقبل آگاهی به خود دارد و همان نیز پایه شکل گیری آگاهی و معرفت ما نسبت به مفاهیم بینهایت ، وجود و نامتعین می شود. نقطه دوم ، در انتهای فعل معرفت بشری به غیر (چه به جزئی از عالم خارج و چه به کل آن) و تحلیل نهایی از آن، میباشد.که جایگاهی بیرونی و مابعد خود،در میان اعیان، دارد. در این دیدگاه «اله» یک «معنای» همیشه حاضر و بنیادی است که بساطت و اطلاق آن مانع از به فهم درآمدنش توسط هر موجود متعین و محدودی است. در عین حال این «معنا» توسط اثر آن یعنی «اسم» ظهور و دسترس پذیری می یابد. «اسم» نمودی واقعی برخواسته از تمام حقیقتی به نام «معنا»(و در بعض حالات جنبه ای از آن) است که به واسطه تجلی آن در هر مرتبه از فاهمه، فهمنده توانایی مواجهه با «معنا» و ادراک آن را دارد. لذا اسامی بسته به وسعت و قابلیت معنا ضرورتا دارای مراتبی خواهند شد با عنوان «اسم الاسم» که تمام مراحل رشد فهمِ فهمنده را از آغاز فرایند معرفت پوشش دهد و فهمنده با گذر از فهم «اسم» به فهم «معنا» راه یابد. در نتیجه وظیفه هر انسان در مواجهه با حقیقت «اله» این است که دائما اورا تنزیه کرده و هرگونه فهم از او را انکار و اصلاح کند. همزمان به کاوش و پژوهش «اسماء» اوبپردازد تا به کشف این حقیقت نزدیکتر شود. در این پژوهش پس از بحث نسبت به شواهدی از متن دینی و بررسی جایگاه و نحوه مواجه با «اله» به بحث از حقیقت «معنا و اسم» و رابطه آن دو پرداخته خواهد شد و با بیان اینکه فهم معنا توسط اسم محتاج به تلاش نظری و تجربه عملی است؛ با تمایز بین دو نوع اسم جزئی و جامع(اسم اعظم) نشان داده میشود که همه عالم در اصل مصادیق اسم الهی است و برای رسیدن به فهم اسماء الهی و کسب معرفت اوسع به «اله» باید از طریق معرفت به اسامی جزء به اسم اعظم واقع در مرتبه فاهمه انسانی (عقلا و نقلا ظاهر هیبت انسان کامل) رسید و با معرفت به او وارد مرتبه بعدی از فاهمه اسماء شد. مجموع این روند خداشناسی یک فرایند اسم پژوهانه فعال( به معنای مستمر و توام با تجربه) را تشکیل می دهد. بنا بر این طرح دو گانه خداباور-خداناباور از اساس باطل بوده و همه انسان ها به شکلی تکوینی و بنیادین باورمند به «اله» هستند، همچنین موضوع قرارگرفتن خدا در قضیه هلیه بسیطه (همچون موضوعیت «وجود») ناممکن و تناقض آفرین است. علت این رخداد این دوگانه ناشی از سه خطای معرفتی در مواجهه با «اسم اله» است که در روایتی تعلیمی از امام جعفربن محمد بیان شده است. (مواجه توهمی، مواجهه بر اساس اصالت اسم و طرد معنا، مواجهه مشرکانه و اصالت اسم و معنا) تفصیل این سه خطا بیان و طریق دوری از آنها با محوریت اسم اعظم و کشف زبان الهیاتی معیار توسط آن مطرح خواهد شد.