ارزیابی مناظره کاپلستون و راسل براساس تحلیل گفتمان میشل فوکو

مناظره بین کاپلستون و راسل یکی از گفتگوهای جذاب فلسفی است که در سال 1948 انجام شد. محور گفتگو خدا است. کاپلستون از خداباوری دفاع کرده است. راسل موضع خداباوری کاپلستون را به چالش می­کشاند و آن را رد می­کند. در این نوشتار تلاش بر آن است که از دریچۀ تحلیل گفتمان میشل فوکو به این مناظره نگریسته شود. تحلیل گفتمان یکی از حوزه­های است که در شکل دادن بسیاری از اندیشه­های فلسفی، اجتماعی و ادبی معاصر نقش داشته است. تحلیل گفتمان در دو حوزه مطرح می­شود. دامنه اول آن، حوزه زبان­شناسی است که خود در سه سطح ساختارگرا، نقش­گرا و انتقادی مورد توجه است. دامنه دیگر آن، حوزه فلسفه سیاسی و اجتماعی است که نخستین بار میشل فوکو طرح کرده است. مفاهیم طرد و حکم و اپیستمه یا همان شبکه دانایی از مفاهیم اصلی گفتمان فوکویی است. مناسبات قدرت و دانشی که بنابر رویکرد فوکو در گفتمان یکی می­شوند و به تولید دانش جدید و شبکه معرفتی منتهی می­شود، در این مناظره تحقق یافته است. بر اساس این مفاهیم، مناسبات بین دانش و قدرت معنا می­یابد که می­توان آن را در مناظره کاپلستون و راسل عملیاتی کرد. با عملیاتی کردن تحلیل گفتمان فوکویی بر این مناظره می­توان زاویه جدیدی به این گفتمان بخشد و ارزیابی تازه­ای از این گفتمان بدست داد. هدف راست­آزمایی و حق و ناحق بودن دو طرف مناظره نیست، بلکه تنها نگاه تحلیلی به این مناظره با معیار تحلیل گفتمان فوکویی است، تا زوایای پنهان نهفته در این مناظره از دریچه تحلیل گفتمان مشخص شود. مولفه­های فوکویی در مناظره کاپلستون و راسل به­خوبی نمود یافته است و این نقطه قوت رویکرد فوکو در کشف حقیقت فراتر از عقلانیت سنتی است. اما از منظر فراگفتمانی عقلانیت فوکویی، عقلانیت ابزاری است که در خدمت ایدۀ فوکویی قرار گرفته است. بر این اساس حقیقت منکشف در مناظره کاپلستون و راسل بسیار تنگ­نظرانه و تقلیل­گرا است.