چالش ناواقع‌گروی در خداشناسی

مهم‌ترین چالش پیش‌روی خداباوری در تاریخ اندیشه تا قرن بیستم، مسئله انکار اصل وجود خدا بود. منکران و ملحدان از نقطه‌نظرهای متفاوت و به روش‌های مختلف همچون خدشه در مبانی یا مقدمات استدلال‌های اثبات وجود خدا خداباوری را به نقد میکشیدند. اما در قرن بیستم، الهیات به‌طور عام و به‌ویژه خداباوری با بحران دیگری روی در رو می‌شود که عبارت است از چالش تفسیرها و خوانش‌های ناروا از امر الوهی. این چالش افزون بر منکران و ملحدان رسمی، در میان خداباوران نیز طرف‌دار یافته است. نزاع واقع‌گروی/ناواقع‌گروی در دین بر سر وضعیت وجودشناختی ‌اگر وجود داشته باشد و معنای ‌اگر وجود داشته باشد امر الوهی متعالی است. بنا بر تفسیر واقع‌گراوانه، امور دینی از جمله خداوند واقعیتی مستقل از انسان و جهان دارند و گزاره‌های ناظر به خداوند، حکایت از واقع دارند، در حالی که طبق تلقی غیرواقع‌گروانه، خداوند و سایر امور دینی، اموری وابسته به اذهان انسان‌ها می‌باشند و گزاره‌های زبانی ناظر به این امور ناظر به واقع و توصیف‌گر آن نیست، بلکه به مقاصد دیگری اظهار می‌شوند. انگاره ناواقع‌گروی الهیاتی در اندیشه طرف‌داران آن نقطه عزیمت واحدی ندارد. برخی چون دی. زد. فیلیپس نگرش ناواقع‌گروانه خود را بر نظریه بازی‌های زبانی ویتگنشتاین متاخر پی نهاده‌اند، اما برخی دیگر چون دان کیوپیت، آن را میراث‌خوار فلسفه انتقادی کانت می‌دانند. به‌تعبیر دان کیوپیت، «انقلاب کپرنیکی فاتحه پندار عینی و متافیزیکی قدیمی درباره خدا را خواند». در واقع، چرخش معرفت‌شناختی کانت از رئالیسم به سوبژکتیویسم زمینه کنار نهادن واقع‌گروی در عرصه‌های مختلف متافیزیک از جمله شناخت خدا را فراهم آورد. وقتی سخن گفتن از اشیاء فی‌نفسه و نومن‌های عینی روا نباشد، بلکه حتی نتوان به تحقق آن‌ها اذعان کرد، چنان‌که ایده‌آلیست‌های آلمانی نشان دادند، دیگر مجالی برای حضور خدای عینی خارجی باقی نخواهد ماند. این مقاله درصدد آن است که ناواقع‌گراوی الهیاتی به تقریر دان کیوپیت را توصیف، ریشه‌ها و مبادی فلسفی آن را تحلیل و بررسی کند.