بررسی و تحلیل برهان‌های اثبات واجب نزد میرقوام‌الدین رازی و ملارجبعلی تبریزی

ملارجبعلی تبریزی و شاگردش میرقوام‌الدین رازی از طرفداران نظریه اشتراک لفظی وجود و الهیات سلبی هستند. اشتراک لفظی وجود و الهیات سلبی سبب شده است تا تبریزی و میرقوام الدین رازی موجود را تنها منحصر در ممکن بدانند و واجب‌الوجود را در تقسیم‌های واحد و کثیر وارد نکنند. برهان‌هایی که توسط هر دو فیلسوف بیان شده است عبارتند از: برهان امکان و وجوب، برهان محرِّک لایتحرک. آنها از برهان امکان و وجوب دو تقریر به دست داده‏اند: نخست، تقریری که در آن همانند ابن‌سینا به اثبات واجب می‌پردازند و دوم تقریری که در آن با توجه به انحصار موجود در ممکن به اثبات واجب می‌پردازند. آنچه که نوآوری دو فیلسوف در اثبات واجب است تقریر دوم از برهان امکان و وجوب است. شکاف معرفتی نیز در همین برهان دوم رخ می‌دهد. مسئله اصلی این مقاله نشان‌دادن شکاف معرفتی بین مقدمات استدلال و نتیجه آن در برهان اثبات وجود خدا در نزد تبریزی و رازی است. هدف از این تحقیق نشان‌دادن این مطلب است که در مدرسه تبریزی برهانی که برای اثبات وجود واجب‌الوجود با مقدمات خاص این مدرسه تقریر شده است، از یک خلا و شکاف معرفتی برجسته‏ای برخوردار است. روش بحث در این مقاله روش کتابخانه‌ای و هرمنوتیکی است. یافتۀ نهایی این مقاله آن است که با توجه به مسئله تصور و تصدیق و نقدهایی که به مقدمات بحث می‌توان وارد کرد، رویکرد تبریزی و رازی در استدلال بر اثبات وجود خدا از شکاف معرفتی مهمی رنج می‏برد و از همین رو، در رسیدن به مقصود ناکام است.