افلاطون و خداناباوران

افلاطون در کتاب دهم از محاوره نوامیس، 885b4-907b7، سعی دارد تا سه موضوع را اثبات کند: 1) خدا (یا خدایان) وجود دارد، 2) خدا به انسان و اعمالش توجه دارد، 3) با تقدیم پیش‌کش‌ها، نیایش‌ها و ادعیه نمی‌توان به آسانی رضایت خدا را به دست آورد و رای و نظر او را به نفع خودمان تغییر داد. هر چند که نقد آموزه‌های دین سنتی و خدایان اسطوره‌ای در بین اندیشمندان پیش‌سقراطی مطرح شده بود و حتی خود افلاطون نیز در محاورات خود و به خصوص در محاوره جمهور به این موضوع پرداخته، اما این نخستین بار است که او برای اثبات وجود خدا یا خدایان اقامه دلیل می‌کند و حتی در تاریخ اندیشه غربی نیز نخستین تلاش در این زمینه به شمار می‌رود. هدف از مقاله حاضر بررسی این موضوع با توجه به این سه پرسش اساسی است. نخست: چرا افلاطون لازم می‌بیند تا برای اثبات وجود خدا اقامه دلیل کند؟ منظور از این پرسش انگیزه افلاطون برای ارایه دلیل بر وجود خدا است و این که او با این دلیل قصد پاسخ به چه کسانی را دارد. به عبارت دیگر، این پرسش در مورد خداناباورانی است که افلاطون قصد پاسخ به آنها را دارد و این که دینداری و بی‌دینی در زمان او چگونه تصور می‌شد. دوم: او چگونه به این موضوع می‌پردازد؟ این پرسش مربوط می‌شود به نحوه بحث افلاطون و استدلالی که او برای اثبات وجود خدا به کار می‌برد و این که او چگونه از پیش‌زمینه‌های تاریخی و نظری برای استدلال‌ خود استفاده کرده است. سوم: استدلال‌ افلاطون برای اثبات وجود خدا چه ارزش و اعتباری دارد؟ هدف از این پرسش بررسی ارزش و اعتبار استدلال افلاطون است به این که استدلال او بر مبنای نظری خودش وجه اثباتی دارد یا اقناعی. به عبارت دیگر؛ مسئله این است که آیا استدلال او برای اثبات وجود خدا است یا این که او با استدلالش قصد اقناع دیگران برای پذیرش وجود خدا دارد.