شرح و نقد برهان مقیاس خداناباوران

خداناباوران، دو نقد بر تبیین خداباورانه از جهان پذیرای حیات ایراد می‌کنند: اول اینکه حیات، اصولاً پدیدۀ نامحتملی نیست تا نیازی به تبیین داشته باشد و در جهان‌های دیگر با قوانین، ثوابت فیزیکی یا شرایط اولیۀ متفاوت نیز این امکان وجود داشت که حیات، بالاخره راهی برای پیدایش و تکامل پیدا کند. نقد دیگر آنکه حیات در جهان فعلی، پدیدۀ بسیار نادری است و نسبت به ابعاد فضا-زمانی جهان، از مقیاس بسیار کوچکی برخوردار است. مقالۀ حاضر، اساساً عهده‌دار بحث و بررسی این ادعای خداناباوران است. اگر خداوند، طراح و خالق جهان است و حیات، و به‌ویژه حیات انسان را به‌عنوان هدف خلقت و گوهر آن مد نظر داشته است، چرا حیات (و حیات انسانی) با این همه تاخیر نسبت به آغاز جهان، و آن هم فقط در بخش بسیار ناچیزی از گسترۀ جهان، به وجود آمده است. استدلال علیه خداباوری بر اساس مقیاس حیات در جهان، گرچه به‌صورت ضمنی یا پراکنده در نوشته‌های متعددی از خداناباوران وجود دارد، اولین بار توسط نیکلاس اوریت، فیلسوف خداناباور انگلیسی، تحت عنوان برهان مقیاس (argument from scale) صورتبندی و در کتاب the non-existence of god ارائه شد. در مقالۀ حاضر، ضمن شرح و بررسی برهان مقیاس اوریت و نیز چند روایت دیگر از برهان‌های خداناباوری مبتنی بر مقیاس حیات، با تمرکز بر روایت بازنویسی شده توسط تراویس دامزدی، فیلسوف خداباور کانادایی، موسوم به برهان حیات دیرهنگام (delayed life argument)، دو ادعا را مطرح و از آنها دفاع می‌کنیم: اول اینکه برهان تنظیم ظریف، علی‌الاصول نسبت به شواهد نادر بودن حیات در جهان، آسیب‌پذیر است و بنابراین برهان‌های مبتنی بر مقیاس حیات، می‌توانند برهانی در مقابل برهان تنظیم ظریف تلقی شوند. دوم آنکه، علیرغم ادعای دامزدی، برهان مقیاس از نظر کارکرد مورد نظر خداناباوران، قابل تحویل به برهان حیات دیرهنگام است. بنابراین پاسخ‌های خداباوران به برهان حیات دیرهنگام را می‌توان در برابر برهان مقیاس نیز ارائه کرد.